Peter Kroon
De bouw is een belangrijke sector met een grote milieu-impact. De milieuprestatie van nieuwe gebouwen bepaalt voor decennia in hoeverre die gebouwen bijdragen aan de lokale en mondiale milieuvraagstukken. De gemeente Amsterdam zet al jaren in op een meer duurzame ontwikkeling van nieuwbouw. Bij zowel gronduitgifte voor nieuwbouw als bij transformatieprojecten worden marktpartijen gestimuleerd om duurzaam te bouwen. Duurzaamheid bij nieuwbouw is voor een deel geborgd door middel van verplichtingen, vastgelegd in wet- en regelgeving. In bijvoorbeeld het bouwbesluit en in de hemelwaterverordening staan minimale normen waaraan een nieuw gebouw moet voldoen om op moment van aanvraag in aanmerking te kunnen komen voor een omgevingsvergunning. Die normen worden periodiek aangescherpt waardoor de duurzaamheidsprestaties van nieuw gestarte ontwikkelingen steeds beter worden.
De wettelijke eisen lopen altijd een beetje achter bij wat technisch en soms ook financieel mogelijk is. Daarom heeft de gemeente Amsterdam ook duurzaamheidsambities geformuleerd die verder gaan. Voor ontwikkelaars is voldoen aan deze ambities niet verplicht maar wel gewenst. Op de website https://www. amsterdam.nl/wonen-leefomgeving/duurzaam-amsterdam/ duurzaam-ontwikkelen/ staan de gemeentelijke verplichte duurzaamheidseisen (randvoorwaardelijke normen) en de niet verplichte maar wel gewenste gemeentelijke ambities per duurzaamheidsthema bij elkaar, met daarbij ook de vastgestelde beleidsstukken die de randvoorwaarden borgen.
Wanneer de gemeente grond uitgeeft ten behoeve van nieuwbouw dan wordt het gemeentelijk selectiebeleid ingezet om extra duurzaamheid in nieuwbouw te stimuleren. Kavels worden openbaar aanbesteed en bij de selectie van de ontwikkelende partij weegt het selectiecriterium Duurzaamheid altijd voor minimaal 30 procent mee. Daarbij wordt vooral gestuurd op doelen, als energieprestatie en milieu-impact van gebruikte materialen, en minder op specifieke maatregelen. Partijen die in hun aanbod extra ruimte zien voor duurzaamheid hebben daarmee een grotere kans geselecteerd te worden. Het selectiebeleid leidt doorgaans tot bijzonder duurzame gebouwen. Ook als ontwikkelaars en woningcorporaties op hun eigen grondposities ontwikkelen stimuleert de gemeente op een vrijwillige basis extra inzet op duurzaamheid. Daarbij hoeft een deel van de ontwikkelaars niet gestimuleerd te worden maar is uit eigen motivatie al volop bezig met duurzaamheid en verrassen soms met bijzonder duurzame ontwikkelingen. Dit kan zijn vanuit de ambitie maatschappelijk verantwoord te ondernemen of gewoon door een verwachtte betere toekomstwaarde van duurzame woningen en de toenemende vraag naar extra duurzame gebouwen bij beleggers.
Tot aan 1 januari 2021 werd de EPC-systematiek gehanteerd het bepalen van de energieprestatie van nieuwbouwwoningen. De landelijke verplichtte EPC norm werd periodiek aangescherpt, in 2011 van 0,8 naar 0,6 en van 2015 tot 2021 was de landelijke norm 0,4. In Amsterdam is in 2019 en 2020 met toestemming van het Rijk een nog scherpere EPC-eis van 0,2 gehanteerd.
Sinds 1 januari 2021 is de EPC-systematiek in heel Nederland vervangen door de BENG norm (Bijna Energieneutrale Gebouwen). Deze landelijke BENG geldt ook voor Amsterdam en komt in milieuprestatie ongeveer overeen met een EPC van 0,3. Sinds de invoering van de BENG geldt in Amsterdam voor nieuwe projecten de BENG norm, maar wordt bij tenders ook nog steeds uitgedaagd op betere energieprestaties. Bij bijna alle afgelopen jaar opgeleverd woningbouwprojecten is nog een EPC score gegeven. De drie projecten met alleen een BENG score waren wat energieprestatie betreft niet uitzonderlijk en hebben geen effect op de onderstaande trend in energieprestatie.
Gemiddelde EPC score nieuwbouwwoningen Amsterdam In de grafiek is te zien dat de gemiddelde EPC score van de nieuwbouwwoningen in Amsterdam eerst een aantal jaren flink is gedaald en de afgelopen vier jaar is gestabiliseerd rond een score van 0,3. De snelle daling van de gemiddelde EPC score tussen 2014 en 2019 was een gevolg van de aangescherpte regelgeving, de realisatie van een groot deel van de Houthaven onder een experimenteel excellent gebied regime met een verplichte EPC van 0,15 en de stimulerende werking van het Amsterdamse selectiebeleid. Ook afgelopen jaar was de gemiddelde EPC score van 0,27 van de opgeleverde woningen in Amsterdam weer beter dan de landelijke norm op moment van start bouw.
De EPC score van 0,27 voor de periode 2022/2023 is berekend op basis van informatie van 83 projecten met 6.443 woningen. Bij 36 projecten was de EPC score 0,2 of beter, dat ging in totaal om 2.491 woningen. Bij 13 projecten met 893 opgeleverde woningen was de EPC zelfs nul of beter, die woningen waren energieneutraal of zelfs energiepositief.
Er zit veel tijd tussen het moment van vergunningverlening en het moment van oplevering van een nieuw gebouw. Oude projecten ontwikkeld met een oude omgevingsvergunning kunnen nog een EPC score hebben van hoger dan 0,4. Er zijn dit jaar nog steeds zeven projecten met een EPC van meer dan 0,4. Maar de projecten met oude milieuprestaties raken langzaamaan op waardoor het de verwachting is dat de gemiddelde energieprestatie van de Amsterdamse nieuwbouw in de toekomst verder zal verbeteren. Het energiepositieve project Somerparc aan de Amstel in Oost met 54 koopwoningen heeft met een EPC van -0,47 de scherpste EPC score van afgelopen jaar. Ook goed scoort De Baak in Nieuw-West van Kondor- Wessels Vastgoed met een EPC van -0,27. Dit project bestaat uit 127 woningen, allen middeldure huurwoningen.
Aardgasvrij bouwen is verplicht voor woningbouw waarvoor een omgevingsvergunning aanvraag is ingediend na 1 juli 2018. Deze verplichting heeft de al bestaande trend naar minder gasaansluitingen een impuls gegeven. Afgelopen jaar is 92% van de opgeleverde woningen aardgasvrij gebouwd. Dit jaar is het aandeel WKO (warmte-koudeopslag in de bodem) geslonken. Stadsverwarming is de belangrijkste primaire energiebron. Bij 22 projecten met in totaal 1.601 woningen was de WKO de primaire energiebron. Bij 22 projecten met nog altijd in totaal 3.699 woningen is stadswarmte de primaire energiebron. Nog 675 woningen zijn gebouwd met een individuele HR-ketel als primaire energiebron.
Fotovoltaïsche cellen (PV-panelen) zijn in 61 van de 75 projecten die deze vragen beantwoordden toegepast als aanvullende energiebron. Bij 14 projecten is aangegeven dat daar geen gebruik van is gemaakt. Andere gebruikte aanvullende secundaire energiebronnen waren warmteterugwinning uit douchewater (bij 17 projecten) en warmtepomp uit retourlucht (bij 17 projecten).
Het project Republica van Banlieu en Vink Bouw met 55 woningen heeft naast de gebruikelijke energiebronnen als stadsverwarming, warmte-koudeopslag, zonnepanelen en waterterugwinning uit douchewater ook food grinders die zijn verbonden met een afval/ biogasstation van Waternet.
Houtbouw en biobased van ambitie naar werkelijkheid
Op 21 oktober 2021 zette Amsterdam samen met meer dan tachtig andere overheden, ontwikkelaars, bouwers, architecten en kennisinstellingen haar handtekening onder de Green Deal Convenant Houtbouw 2021-2025 Metropoolregio Amsterdam (MRA). En daarmee onder de ambitie om vanaf 2025 minimaal 20 procent van de nieuwbouwwoningen in de MRA in houtbouw en andere biobased materialen te gaan realiseren. Als dat lukt dan levert dit jaarlijks een reductie op van circa 220.000 ton CO2-uitstoot en een aanzienlijke vermindering van de uitstoot van stikstof. Steeds meer partijen hebben zich bij de Green Deal Houtbouw aangesloten. Daarin is houtbouw als volgt gedefinieerd:
Het volume van de draagconstructie (exclusief fundering) is:
- voor grondgebonden woningen minimaal 80% van het volume biobased
- voor gestapelde woningbouw onder 10 lagen minimaal 65% biobased
- voor gestapelde woningbouw vanaf 10 lagen minimaal 50% biobased
De projecten die momenteel zijn opgeleverd zijn in gang gezet vóór het onderschrijven van deze ambitie. Toch zien we nu al een toename van de toepassing van hout. De mogelijkheden van houtbouw worden namelijk al een aantal jaren serieus genomen door steeds meer marktpartijen die experimenteren met innovatieve bouwconcepten. Het Amsterdamse selectiebeleid hanteert al jaren de Milieu Prestatie Gebouwen (MPG) score als een van de selectiecriteria en daarop is met houtbouw goed te scoren.
Het afgelopen jaar zijn er vijf projecten opgeleverd die voldoen aan de MRA-definitie van houtbouw, twee projecten meer dan het jaar daarvoor. Dat is bijna 6% van het aantal projecten. In totaal ging het om 126 woningen. Daarmee is de het aandeel houtbouw in de woningproductie ten opzichte van het jaar ervoor gestegen van ruim 1 procent naar nu 2 procent van de totale productie.
De komende jaren gaan steeds meer inschrijvers die met een houtbouwconcept een gemeentelijke tender hebben gewonnen hun project realiseren. En de gemeente gaat op sommige locaties ook actief inzetten op houtbouw, bijvoorbeeld met de ontwikkeling van 700 woningen in houtbouw aan de rand van het Mandelapark. De verwachting is dan ook dat het aandeel houtbouw in de opgeleverde woningen in Amsterdam de komende jaren structureel gaat toenemen. Maar om de ambities die in de Green Deal Houtbouw MRA is uitgesproken om 20 procent van alle woningen die starten met bouw in 2025 te halen moeten alle ondertekenaars nog wel een aantal stappen zetten.
Het grootste houtbouwproject dit jaar was Juf Nienke op IJburg. Naast 31 vrije sectorhuurwoningen werden hier ook 30 middeldure huurwoningen gerealiseerd. Dit project is niet alleen innovatief door het gebruik van hout, maar ook omdat de woningen zogenaamde pre-fabricated woningen zijn. Deze woningen zijn elders geproduceerd en vervolgens op hun plek gezet op IJburg-Centrumeiland.
Milieu Prestatie Gebouwen (MPG)
De MPG is een maatstaf voor de milieubelasting van de gebruikte materialen bij nieuwbouw. De te behalen norm is sinds 1 juli 2021 voor woningen aangescherpt van 1,0 naar 0,8. Oudere projecten hebben vaak nog geen MPG-berekening nodig gehad om hun omgevingsvergunning te krijgen en kunnen daarom geen berekening tonen. Dit jaar werd van 41 projecten de MPG score geleverd. Het aantal projecten dat dit jaar een MPG score kon tonen is daarmee ten opzichten van vorig jaar verdubbeld. De gemiddelde MPG score bij die 41 projecten was met 0,69 ruim beter dan de aangescherpte landelijke norm.
Nog weinig voorsorteren op elektrische mobiliteit Bij ruim 40% van de projecten zijn helemaal geen parkeerplekken gerealiseerd. Bij de projecten waarbij is aangegeven dat er wel parkeerplekken zijn gerealiseerd was 11% van die plekken meteen geschikt voor elektrisch vervoer. Bij 15% van de parkeerplekken zijn wel voorbereidingen getroffen zodat in de toekomst gemakkelijk oplaadpunten kunnen worden aangelegd. Verleden jaar was dat nog bij 10 %. Ondanks deze kleine positieve ontwikkeling is nog steeds bij 74% van de gerealiseerde parkeerplekken helemaal geen rekening gehouden met een transitie naar elektrisch vervoer.
Door de klimaatverandering neemt de kans op heftige regenval toe. Om piekbelasting op het rioolstelsel te voorkomen is op 26 april 2021 de Hemelwaterverordening Amsterdam vastgesteld, waarin is vastgelegd dat regenwater niet meteen meer mag worden afgegeven aan het rioolsysteem, maar dat er een capaciteit voor hemelwaterberging op de eigen kavel van minimaal 60 mm/uur moet zijn. Ruim de helft van de opgeleverde projecten voldoet al aan deze Rainproof eis. Driekwart van deze projecten bereikte dat door middel van een vegetatiedak. 40% buffert het regenwater (daarnaast) in de bodem van de kavel.
In de stad kunnen veel verschillende soort dieren en planten leven als daar bij de bouw van gebouwen mogelijkheden voor worden gecreëerd. Bijna de helft van de projecten gaf aan bij de bouw maatregelen genomen te hebben om het gebouw natuurinclusief te maken. Bij een groot deel van deze projecten is dat gedaan met hetzelfde groene dak dat ook gebruikt is om het gebouw Rainproof te maken, een mooie win-winsituatie. Bij 18 projecten zijn er ook nestkasten voor vogels en of vleermuizen geplaatst, vorig jaar was dat nog bij 11 projecten.