Prijs voor de opdrachtgever en de architect van het beste woningbouwproject van 2019

De jury heeft dit jaar in menig gebouw op de hoogste verdieping gestaan, genietend van het geweldige uitzicht. En hoewel uitzicht ontegenzeggelijk bijdraagt aan woongenot en er in het ontwerp veel mis kan gaan bij het vormgeven ervan, is uitzicht - meer dan een architectonische verdienste - een logisch gevolg van een bouwkundige constructie van een bepaalde hoogte. De jury heeft daarom vooral gelet op de kwaliteit van woonplattegronden, op vernuftig meervoudig gebruik, op materiaaltoepassing- en afwerkingen, op gemeenschapsvorming en doorwerking op straat- en stadniveau, en op toekomstbestendigheid in de breedste zin van het woord. We deden dat in het volle besef dat we de resultaten van een unieke samenloop van omstandigheden hebben gezien dit jaar: de ‘gouden randjes’ van de crisis. Projecten die tot stand kwamen toen grond- en materiaalprijzen op haar laagst waren, via tenders met kwaliteitseisen en gunstige ontwikkelingsvoorwaarden, op een moment dat de huizenprijzen voor het eerst weer stegen. We realiseren ons dat we het einde van een tijdperk hebben aanschouwd.

Wat is een huis? Wie bepaalt hoe je mag wonen? Wie bepaalt wat het kost? Wat mag redelijkerwijs worden verwacht van de bewoners, architecten, beleidsmakers, bouwers en opdrachtgevers met betrekking tot de kwaliteit van de stad en het creëren van woonmogelijkheden in de stad? De druk op de woningmarkt neemt toe. De woningbouwproductie voor Amsterdam is die nog steeds te laag om de groeiende stad binnen de gestelde grenzen te kunnen huisvesten. Er moet verdicht, verhoogd, opgetopt, en vooral productie gedraaid worden. De stad heeft behoefte aan oude en nieuwe typologieën die optimaal gebruik maken van de mogelijkheden binnen de bestaande stedelijke weefsels, in de hoogte, aan de randen en op onopgemerkte restkavels. Huren is in Amsterdam, zeker in vergelijking met andere hoofdsteden, relatief goedkoop. Sociale huur en middenhuur zijn samen nog altijd goed voor zo’n 60 à 65% van de totale Amsterdamse woningvoorraad, maar vooral de nieuwkomers hebben het zwaar. We stellen dat het woonklimaat grimmiger wordt, en dat de wetten van de markt(waarde) - die zich vertalen in hoge grond-, materiaal- en uurprijzen - de prijzen dicteren. Het wordt steeds moeilijker om woningbouwprojecten, en zeker huurwoningen, ‘rond te rekenen’. Duurzaamheidseisen die voortkomen uit gemeentelijke ambities zijn steeds lastiger te realiseren. Gehandicapten, gescheiden ouders, ongedocumenteerden, jongeren die niet studeren - zij dreigen het onderspit te delven. Maar dit jaar nog hebben we alleen maar goed nieuws te melden. De kwaliteit van de tien projecten - en de waardering daarvoor - wordt mede bepaald door twee ontwikkelingen die de productie van de nieuwe woningvoorraad kenmerken. Ten eerste komen nu de projecten op de markt die zijn gestart in het diepste dal van de crisis, toen grond en bouwmaterialen schaars waren en bouwers alle tijd hadden. In 2012 kwamen er het minste aantal woningen bij. In 2014 zat de crisis op haar diepste punt (minste banengroei). De gemiddelde koopsom van een woning in Amsterdam was toen € 250.000, tegen ruim € 450.000 nu. In 2015 kwam de productie weer langzaam op gang, stegen de grond- en materiaalprijzen, en nu draaien bouwbedrijven weer overuren. De prijs-kwaliteit verhouding bij alle tien de projecten is daarom uitzonderlijk hoog. En voorlopig niet meer zo gemakkelijk te evenaren. Bij elk project hebben we ons afgevraagd: wat voegt het toe aan de stad? Hoe wordt de stad er beter van? Welke ontwikkeling representeert dit gebouw en waarom is het voorbeeldig? De tien geselecteerde projecten die aan ons zijn voorgelegd hebben we onderverdeeld in drie categorieën waarin zij excelleren, te weten: community building, iconen van de stad en accupunctuur. De drie genomineerden projecten zijn ieder voorbeeld stellend in een van deze categorieën.

De eerste nominatie gaat naar Rhapsody in West in de categorie Community building

Opdrachtgever: Ontwikkelcombinatie SBB-De Nijs

Architect: TANGRAM Architekten

Rhapsody in West is een gemengd woningbouwproject, waar 117 woningen van 49-64 m2, 104 woningen van 66-97 m2 en 18 grotere woningen zijn gerealiseerd. Deze gebiedsontwikkeling, die het resultaat is van een door de gemeente uitgeschreven tender, luidt het tijdperk in van inclusiviteit. Er zijn buurtfuncties, zoals een buurtkas en vier community managers die via huurkorting allerlei zaken organiseren. Zeer zorgvuldig en met aandacht is de stedenbouwkundige opzet vormgegeven. Het complex keert haar rug naar de A10 in de vorm van een gesloten wand van zorgvuldig gedetailleerd metselwerk dat de vrijwel blinde geluidswand voorbeeldig schaalt, en opent zich naar de Kolenkitbuurt. Hier vloeien openbaar en collectief gebied in elkaar over. Het aantrekkelijke groene binnengebied omvat de organisch gevormde bouwmassa’s en nodigt de buurt uit om er binnen te gaan kijken. Parkeerplaatsen zijn handig weggewerkt in het talud van de Bos en Lommerweg. Het eenduidige programma leidt nergens tot monotonie door de veelvormigheid van de gebouwen en collectieve ruimte. Waar de vorm autonoom is, reiken kleur en materiaal van Rhapsody in West de hand naar de omliggende monumentale gebouwen zoals de Kolenkitkerk en het Akbarblok. Een negatieve EPC bewijst dat het mogelijk is om middenhuurwoningen te combineren met de duurzaamheidseisen van nu. Het laat zien hoe duurzame, energie producerende wooncomplexen niet alleen bijdragen aan het bouwen van sociale gemeenschappen en verbinding, maar ook aan beschermde innovatieve woonmilieus.

Opdrachtgever: M.J. de Nijs Projectontwikkeling, Dura Vermeer Projectontwikkeling
Architect: Arons en Gelauff architecten

Niet alleen het gebouw, ook de ontstaansgeschiedenis is iconisch. Zonder de vasthoudendheid van vele partijen was dit project nooit tot stand gekomen. Het is een avonturenroman, soap en thriller in een, waarbij het fenomeen ‘cliffhanger’ zich van tijd tot tijd - al dan niet letterlijk in de vorm van Parkoer-fanaten - aandiende. Het resultaat is een herkenningspunt in de stad dat in vele silhouetten en horizonnen een vanzelfsprekendheid is geworden. De unieke vorm markeert niet alleen een nieuw stadsdeel in wording, maar ook een grenzeloos optimisme in de toekomst van de stad. Dichterbij gekomen blijkt het complex een fijne betekenisvolle buitenruimte aan het havengebied te hebben toegevoegd, omzoomd door interactieve functies. Het gebouw telt 66 koopwoningen en 252 huurwoningen en bedient een gevarieerd publiek. De gevel is samengesteld uit prefab betonnen gevelelementen die bekleed zijn met geglazuurde steenstrips met een prachtig gemêleerde kleur die de haven weerspiegelt. Via een zorgvuldig afgewerkte entreehal worden we naar een compacte woning geleid waar de industriële constructie letterlijk de woning binnendringt. Het maakt duidelijk dat we ons hier midden in het havengebied bevinden. Dit gebouw markeert het begin van een nieuwe stad, een nieuw elan van een stad die zich ontwikkelt en een nieuw bewustzijn uitstraalt, het resultaat van verbeten blijven doorgaan, waardoor de stad een geweldig icoon rijker is.

De derde categorie benoemen we als Accupunctuur

Opdrachtgever: CPO Sciencepark
Architect: Atelier van Wengerden

Het zijn eigenwijze, kleine projecten, die een aanjager zijn geweest voor de omgeving, die het beste in staat zijn om weerstand te bieden aan de financiële wetmatigheden die de prijs en proces dicteren. In deze categorie hebben we CPO Sciencepark genomineerd. Dit project is zo bescheiden dat het niet eens een echte naam heeft. Op een complexe restkavel tussen twee torens op Science Park kwam dit collectieve woonproject tot stand. De nabijheid van de ringweg, de moeilijke bezonning, en de verbinding aan de dijk maakten van dit project een ingewikkelde puzzel. De oplossing vond de architect in een slim uitgedacht uitkragend volume dat de lichtinval optimaliseerde en buitenruimte creëerde. Het resultaat is 16 lichte woningen met inventieve plattegronden, een gemeenschappelijk dakterras en een maatschappelijk geprogrammeerde plint. Het collectief droeg zorg voor een EPC van 0,15, onder de gevraagde norm, onder andere door de installatie van luchtwarmtepompen en PV-panelen. Het gebouw is bovendien rainproof. De architect die een extreem dienende rol lijkt te hebben aangenomen, leverde een goed ontwerp, de bewoners namen soms grote financiële risico’s en het eindresultaat is een gebouw dat de kwaliteit van het gebied onmiskenbaar omhoog trekt. De karakteristieke, complexe bouwmassa is tot stand gekomen door de talloze randvoorwaarden van de locatie. Desondanks weet het gebouw zich moeiteloos staande te houden tussen de wat anonieme bouwmassa’s in de directe omgeving. De uitkragende bouwvolumes en balkons leveren een interessant architectonisch spel op dat ook van dichtbij overtuigt door zijn materialisatie en detaillering. Het plan toont aan dat kleine ingrepen op de juiste plek een groot positief effect kunnen sorteren voor een buurt. Het laat zien dat een voorbeeldig opdrachtgeverschap en een ontwerper die vertrouwen geniet tot een optimaal resultaat leidt. Hoewel de schaal klein is, is de impact groot en hiermee een voorbeeld voor de stedelijke verdichting in de toekomst.

De Zuiderkerkprijs beloont het beste woningbouwproject van de stad, het is een prijs voor architect en opdrachtgever. Daarmee zijn criteria zoals de kwaliteit van woonplattegronden, vernuftig meervoudig gebruik, materiaaltoepassing- en afwerkingen, gemeenschapsvorming en doorwerking op straat- en stadniveau, en op toekomstbestendigheid in de breedste zin van het woord uiteindelijk doorslaggevend geweest. Daarmee heeft de jury - na fel beraad - niet gekozen voor het beste icoon van de stad, hoewel de Pontsteiger met stip het zwaarst bevochten en meest bediscussieerde gebouw van deze selectie is. Voor de winnaar greep de jury terug op de basisvragen die we eerder al noemden: Wat is een huis? Wie bepaalt hoe je mag wonen? Wie bepaalt wat het kost? Wat mag redelijkerwijs worden verwacht van de bewoners, architecten, beleidsmakers, bouwers en opdrachtgevers met betrekking tot de kwaliteit van de stad en het creëren van woonmogelijkheden in de stad? De jury beloont dit jaar een bescheiden project van uitzonderlijke architectonische kwaliteit, dat van een verloren ruimte in een ietwat vreugdeloos gebied voor de grootste verrassing zorgde. Vanwege de passie en de toewijding van alle betrokkenen en vanwege de voorbeeldfunctie die dit project kan vervullen in de verbeten strijd om de stad, om mooie, goede, duurzame woningen. Omdat wonen een vorm van zelfbeschikking is, en omdat zelfbeschikking en invloed op de woningmarkt de enige manier is om een zekere vorm van betaalbaarheid in stand te houden.

De Zuiderkerkprijs 2019 gaat dit jaar naar CPO Sciencepark van Atelier van Wengerden en CPO Sciencepark.

Andere projecten in de categorie Community building

Startblok Elzenhagen

Opdrachtgever: Eigen Haard, De Key

Architect: MUST, RoosRos Architecten

Op het voormalige sportpark Elzenhagen in Amsterdam-Noord is een nieuwe tijdelijke woonwijk gerealiseerd met 540 woningen tussen de 20 en 25 m2. De stedenbouwkundige footprint volgt de contouren van de definitieve bebouwing die hier op termijn wordt gerealiseerd. De focus ligt op betaalbaarheid en de vorming van een community: starters en statushouders creëren samen hun leefomgeving. De inzet van gangmakers, verschillende commissies en zelfbeheer hebben in korte tijd gezorgd voor een prettige, stabiele leefomgeving. De materialisering is sober en alle units zijn demontabel en herbruikbaar. Het project is zonder bezwaren uit de buurt gerealiseerd, wat een knappe participatie prestatie is.

Andere projecten in de categorie Iconen van de stad

Xavier

Opdrachtgever: Zuidschans (AM, BPD)

Architect: KENK architecten

Xavier bestaat uit drie appartementengebouwen met 159 luxe koop- en huurwoningen. Als een van de schaarse woongebouwen aan de Amsterdamse Zuidas stonden de opdrachtgever en architect voor de uitdaging een aantrekkelijke woonomgeving te realiseren. De keuze van de warm genuanceerde baksteen is hierin bepalend en zeer geslaagd. Ook de indeling van de gevel en steeds breder wordende raampartijen zorgen voor fraaie aanblik. De stedenbouwkundige verkaveling verbindt de schaal van de toren met de kleinere schaal van de woonbuurt aan de zuidzijde. Zorgvuldig ontworpen tuinmuren en plantenbakken verankeren het complex aan de locatie. De plint is goed gevuld met een heerlijke Franse bakkerij en een nog te openen chocolaterie.

Frame Amsterdam

Opdrachtgever: Synchroon

Architect: Frits van Dongen Architecten en Planners, Koschuch Architects

Het project Frame bestaat uit 28 koopappartementen en vormt de beëindiging van Blok 0, de eerste woningbouwstrook van de Houthavens. Dit mooi uitgewerkt plan is van stedenbouwkundige opzet, plattegrond, tot aan de keramische gevelbekleding compromisloos uitgevoerd. De gevel kent neggen van wel 60 cm diep, de keuze voor een geglazuurde tegel als gevelafwerking is rustig maar uitgesproken, en geeft in ieder dagdeel een andere kleur (van goud tot zwart). Met recht is de slogan ‘framing the view’ door opdrachtgever en architect gekozen. De plint is ook hier goed ingevuld met een restaurant.

De Steltloper

Opdrachtgever: Wonam

Architect: Dam & Partners Architecten

Woontoren De Steltloper staat op een nieuw stuk land in het water van de Ertshaven. Vorm, afmetingen en publieke ruimte rondom de toren kwamen tot stand met veel zeggenschap van omwonenden. Het heeft een royale buitenruimte, een parkeergarage en speelruimte opgeleverd in dit compacte stadsdeel. De geschiedenis van het gebied wordt gememoreerd in het gevelmateriaal van gespoten, geperst aluminium, dat de gevel een bijzondere aanblik geeft. Door de opzet van het gelede volume zijn er veel hoeken met goed indeelbare compacte woningen met mooie zichten en fijne buitenruimtes.

STATE Amsterdam

Architect: VORM

Architect: ZZDP Architecten

De Amsterdamse versie van het flat-iron building is een ode aan de baksteen. Op deze extreem smalle kavel zijn 305 woningen gerealiseerd, waarvan 102 sociale huur, 160 dure huur- en 43 koopwoningen. Het vakmanschap waarmee dit project is gebouwd is uitzonderlijk. Zorgvuldige baksteenarchitectuur met een herkenbare vorm, luidt de ontwikkeling van een nieuw gebied in. De bijzondere woningen in het hoge koopsegment zijn een lust voor het oog. In de gezamenlijke binnentuin kunnen de verschillende bewoners elkaar ontmoeten.

Andere projecten in de categorie Accupunctuur

Jeruzalem Blok N

Opdrachtgever: Rochdale

Architect: Studioninedots

Blok N is het sluitstuk van de vernieuwing van de wijk Jeruzalem. Door de compacte stedenbouwkundige footprint is er veel ruimte rondom het paviljoenachtige gebouw. De chique uitstraling van dit witte gebouw etaleert een vrolijk optimisme en zelfbewustzijn. Ook de indeling van de gevel zorgt voor ruimte; vooral in balkons van soms wel twintig meter lang. Een slimme kruisbestuiving tussen renovatie van monumentale woningen, nieuwbouw van 86 huurwoningen en de verkoop van grond ten bate van de nieuw te bouwen woningen, heeft voor kwaliteit gezorgd in het hele gebied. 

Go West

Opdrachtgever: Coöperatie Go West Bouwgroep Nieuw-West

Architect: Sophie Valla architects

De CPO Go West, bestaande uit zeventien appartementen, haalt een nieuwe doelgroep naar dit deel van de stad. De architectuur is compromisloos uitgevoerd. Tevreden bewoners en architect zijn het resultaat. Het collectieve dakterras is niet weggeven aan een enkel lid en geeft deze CPO haar gezamenlijkheid. De gevel kenmerkt zich door krachtige overstekken op elke verdieping en de prachtige erkers van de hoekwoningen die constructief erg vernuftig in elkaar blijken te zitten.

De jury van de Zuiderkerkprijs wordt gevormd door een jaarlijks wisselend team van drie deskundigen op het gebied van architectuur en stedelijke ontwikkeling. Dit jaar bestaat de jury uit: Indira van ‘t Klooster (midden) directeur Architectuurcentrum Amsterdam, voorzitter; Jeroen Geurst (links) Geurst & Schulze architecten, architect van het winnende project van vorig jaar, en Tim Hendrikx (rechts) directeur Mooi Ontwikkelt, verslaglegger. Er is een voorselectie gemaakt op basis van de keuze van zes medewerkers van Grond en Ontwikkeling, waaronder de adjunct-directeur Grond en Ontwikkeling Carolien Schippers. De jury heeft de tien voorgeselecteerde projecten bezocht en een toelichting gekregen van de architect en de opdrachtgever en een of meerdere woningen bezocht. De jury wordt ondersteund door Sabine Lebesque.