Margreet Duinker
Het is heel inspirerend om te zien dat er zoveel prachtige herbestemmingsprojecten in onze stad te vinden zijn. In de nabije toekomst zal dit aantal alleen maar toenemen. Naast grote, spectaculaire projecten met een relatief ruim budget, zijn er kleinere projecten te vinden waar met creativiteit, ondanks de bescheiden beschikbare middelen, fraaie resultaten zijn bereikt. Het merendeel van de projecten levert een positieve bijdrage aan de directe omgeving of aan de stad als geheel. De dit jaar in omvang bescheiden groslijst van vijftien projecten die in aanmerking kwamen voor de Geurt Brinkgreve Bokaal 2011 is teruggebracht tot een achttal, die op bovengenoemde dag bezocht zijn. De projecten waren van een schitterende verscheidenheid: van een enorm zeventiende-eeuws zeepakhuis tot een begin twintigste-eeuws gebouwd kleinschalig kinderdagverblijf. Voor alle bezochte projecten gold dat de betrokkenen er met liefde en inzet aan hebben gewerkt.
Na gastvrij ontvangen te zijn in het Eden Amsterdam Manor hotel in Oost kwam de jury aan op de Hoogte Kadijk waar de in ere herstelde gevels van de Sibbelpanden gloedvol beschenen werden door de zon. Door de spectaculaire nieuwe glazen overkapping van het Scheepvaartmuseum, het volgende project, zorgde de zon voor een subtiel schaduwspel op de binnengevels. In de regen ging het naar Oud Nico, waar het trappenhuis een minibrandweer-museum bleek te bevatten en zich via een steile ladder vanuit de klusruimte van Jan de Brandweerman een prachtig dakterrasje openbaarde. Op naar Noord waar, toen de jury het binnenhof van kinderdagverblijf Johanna Margaretha met speelvijver en uitzicht naar het Florapark bekeek, net de zon weer doorbrak. Even later zwoegde de jury zich door een stormachtige bui over de vrij boven het IJ hangende buitentrappen het REM eiland op, een ware maritieme ervaring inclusief Titanicmoment. Na de lunch ging het busje door naar De Nieuwe Liefde, waar een moment van rust en contemplatie werd beleefd. Na het laatste project van de dag, De Edelsteen, was het tijd om een wijs oordeel te vellen. 
De jury van de Geurt Brinkgreve Bokaal 2011 bestond uit Margreet Duinker (voorzitter en verslaglegger), architect Duinker van der Torre, een bureau gespecialiseerd in scholenbouw en stedelijke herstructurering; Rudy Stroink van TCN, een projectontwikkelaar gespecialiseerd in de transformatie van stedelijke gebieden, tevens lid van het landelijke team Herbestemming; en Gerard Anderiesen, bestuursvoorzitter Stadgenoot en winnaar van de Geurt Brinkgreve Bokaal 2010. De jury werd ondersteund door Bart Truijens, senior adviseur specialist van het Ontwikkelingsbedrijf en Femke Truijens, redactiemedewerker.
Opdrachtgever: Aedes Real Estate
Architect: Kentie en Partners Architecten
Het Burgerziekenhuis was bij de opening in 1891 hypermodern met elektrisch licht, centrale verwarming en liften op waterkracht. In 1937 heeft het ziekenhuis even als koninklijke residentie gediend, nadat prins Bernhard er was beland na een auto-ongeluk. In het voormalige, monumentale hoofdgebouw was van 1992 tot 2009 het stadsdeel gevestigd; dit voorjaar werd het complex na restauratie feestelijk heropend tot hotel. Binnen in het hotel is maar beperkt voelbaar dat de gast zich in een fraai negentiende-eeuws pand bevindt. De manier waarop het interieur is vormgegeven doet afbreuk aan de zorgvuldige aanpak van de renovatie. De extra kwaliteiten zijn niet altijd benut; de brede gangen zijn versmald om het aantal kamers te optimaliseren. Ingenieus is omgegaan met de kap, die zonder het beeld te verstoren, zodanig is verhoogd dat daaronder kamers konden worden gerealiseerd. De architectuur van de nieuwe vleugel van het hotel is aangepast aan de naastgelegen gevels, maar doet enigszins zielloos aan. Zeer te waarderen is de aandacht voor verlaging van het energiegebruik door het toepassen van ondermeer warmtekoudeopslag.
Architect: Rappange & Partners Architecten
Het markante gevelfront van de Sibbelpanden aan de Hoogte Kadijk is terecht in de oude luister hersteld. De in historiserende stijl ontworpen negentiende-eeuwse woningen zijn liefdevol en met aandacht voor detail gerestaureerd. De vanaf de straat zichtbare achtergevels hebben hun karakteristieke uitbouwen teruggekregen. Bij het betreden van de woningen is treffend dat in- en exterieur zorgvuldig op elkaar zijn afgestemd door fraaie details in het interieur, steile trappen en paneeldeuren. Ondanks de kleine woonvertrekken zijn het prettige woningen geworden. Bij het funderingsherstel is de keldervloer verdiept aangebracht om de kwaliteit van de woonruimte te verbeteren. Een opvallend gevolg van de jarenlange strijd en de juridische schermutselingen is dat de terugkeerders in de benedenwoningen met grote achtertuin in de sociale huursector wonen. De bewoners van de dure huurwoningen bewonen de veel kleinere bovenwoningen met terrasje op de uitbouw. Het is bijzonder dat op zo’n plek in de stad, waar de grond veel waard is, een dergelijke woonfunctie met zijn oorspronkelijke kwaliteit intact kon blijven. Kanttekening van de jury is wel of in de huidige (crisis)tijd een dergelijke aanpak voor sociale huurwoningen met zo’n budget nog maatschappelijk te verantwoorden is.
Architect: CASA Architecten
De heroïsche strijd die de twee brandmeesters uitgevochten hebben om deze robuuste negentiende-eeuwse burcht, in 1890 gebouwd als brandweerkazerne, te behouden is een aparte vermelding waard. Getuige de vele krantenknipsels, wordt al sinds 1973, toen de brandweer uit het gebouw vertrok, gesproken over sloop. Tussen de nieuwe, weinig enerverende kantoorgebouwen aan de De Ruyterkade is het gebouw een opvallende verschijning, het behoud is zeker gerechtvaardigd. De jury is zeer te spreken over de menging van functies die hier tot stand is gebracht, zoals de woningen voor de brandweermannen en diverse kantooren bedrijfsruimten met karakteristieke kwaliteiten: de stad in het klein. Door de onopvallende toevoegingen aan de achtergevel is extra vloeroppervlak gerealiseerd. De renovatie is met bescheiden financiële middelen uitgevoerd. Overigens zat Geurt Brinkgreve indertijd in het comité van aanbeveling tot behoud van de brandweerkazerne; hij zou zeker blij zijn geweest met de herbestemming.
Kinderdagverblijf Johanna Margaretha
Architect: Elffers Van der Veen architecten
Het gebouw aan de Wingerdweg werd in 1928 gebouwd als de eerste ‘kinderbewaarplaats’ in Amsterdam, volgens de in die tijd vooruitstrevende inzichten. Het is ondertussen een gemeentelijk monument geworden. Het pand was in eigendom van de Tinteltuin, een overkoepelende organisatie voor kinderopvang. Op initiatief van de toen al betrokken architecten is gezocht naar een manier om de noodzakelijke renovatie te bekostigen. Stadsherstel is bereid gevonden om het pand te kopen en te verhuren aan de Tinteltuin. In het gebouw is zoveel mogelijk openheid gebracht door zichtlijnen te maken tussen de verschillende ruimten en naar het Florapark. Op speelse wijze en met een opvallend kleurgebruik zijn losse elementen met speelvloertjes en keukens toegevoegd. Bij de renovatie zijn de kwaliteiten van het gebouw optimaal gebruikt, het gebouw heeft een positieve uitstraling op de omliggende buurt.
Architect: vdvdp architecten
In de gekozen architectonische oplossingen wordt het weinig specifieke programma zichtbaar. De wensen van het stadsdeel, de betrokken bewoners en de architect lijken losjes bij elkaar te zijn opgeteld, waardoor een verbrokkeld ontwerp is ontwikkeld. Er zijn geen duidelijke keuzes gemaakt. De wens om een multifunctioneel gebouw te maken is uitgemond in non-descripte ruimten, die geen recht doen aan het eenvoudige maar fraaie schoolgebouw. Het levert een nogal onoverzichtelijk geheel op met de toepassing van veel verschillende materialen en weinig overtuigende ruimtelijke ingrepen. De noodzaak van de ingreep is noch programmatisch noch architectonisch te begrijpen. Het gebouw staat nu gedeeltelijk leeg vanwege intrekking van de subsidie door het stadsdeel aan een van de gebruikers. De helderheid van het oude gebouw ontbreekt in het nieuwe ontwerp. Van onder meer hoekverdraaiingen in interieurelementen en kleurovergangen in vloerbedekking is niet duidelijk wat er me Drie nominaties Vanwege hun uitzonderlijke kwaliteiten zijn de volgende drie projecten genomineerd.
Opdrachtgever: Rijksgebouwendienst
Architect: Dok Architecten Architect
overkapping: Ney en partners
De kracht en de schoonheid van het bestaande, stoere gebouw, voorheen ‘s Lands Zeemagazijn, gebouwd door stadsbouwmeester Daniël Stalpaert in 1656, is tot uitgangspunt genomen. Het stucwerk van de zware gevels en muren is aan de binnen- en buitenzijde zorgvuldig behandeld en op kleur gebracht. De museale organisatie is geheel gewijzigd. De rigide, symmetrische opzet van het gebouw is gebruikt om een vanzelfsprekend en helder nieuw concept te ontwikkelen. Vanuit het centrale plein, binnen openingsuren openbaar toegankelijk, wordt in één oogopslag de structuur van het museum duidelijk. De bezoeker krijgt meteen een duidelijke keuze voor de onderwerpen van zijn interesse. De nieuwe overkapping van het centrale plein is fenomenaal, het is de grote verrassing van het gebouw. Het ontwerp van het slanke stalen frame is gebaseerd op de kompaslijnen van oude zeekaarten. Op het plein heerst een prettig buitenklimaat en door een nieuw ontwikkelde geluidsabsorberende bestrating is de akoestiek fraai. Op de noord-zuid en de oost-west assen zijn de zichtlijnen door de smalle boogvensters naar de omgeving weer opengemaakt, waardoor de plek van het gebouw in de stad en aan het water wordt gemarkeerd. De fraaie bakstenen gewelven van de kelder zijn toegevoegd aan de openbaar toegankelijke ruimten. De omgeving van het Scheepvaartmuseum, zoals het plein van waaruit het gebouw wordt betreden, heeft tot nu toe niet geprofiteerd van het gerenoveerde museum; een opknapbeurt ligt hier voor de hand.
Architect: Concrete Het REM
eiland werd in 1964 in gebruik genomen om commerciële televisie- en radio-uitzendingen te verzorgen. Omdat de Nederlandse wetgeving dit niet toestond, werd het eiland buiten de territoriale wateren gelegd. Na vier maanden uitgezonden te hebben werd het door de Rijkspolitie te water geënterd en ontdaan van de zendapparatuur. Daarna heeft het dienst gedaan als meetplatform op zee voor Rijkswaterstaat. Uit de Reclame Exploitatie Maatschappij kwam later de Tros voort. De initiatiefnemers, de Key en de horecaondernemer, troffen de ontmantelde en verroeste staalconstructie aan op een scheepswerf en konden het kopen tegen de oud-ijzerprijs. Door het gevaarte voor de renovatie over zee te verslepen naar een grote leegstaande scheepshal in Delfzijl en later naar Amsterdam, werden de kosten laag gehouden. Het idee was om de te ontwikkelen Houthavens een gedurfde publiekstrekker als start te geven. Het toenmalige stadsdeel Westerpark durfde het niet aan, maar het Havenbedrijf was er direct voor en vond ook dat het bij de haven paste. Vandaar de locatie, middenin het IJ, buiten de grens van het stadsdeel. Op een industriële manier is met grof laswerk een extra verdieping toegevoegd om naast het restaurant ook bedrijfsruimte te realiseren. Met handhaving van de rood-witte signaalkleuren en de industriële detaillering zijn de nieuwe functies toegevoegd. Op 26 meter boven het IJ is een winderig dakterras met een verbluffend vergezicht over de havens en de stad. De jury waardeert het gedurfde en creatieve initiatief.
Opdrachtgever: Amerborgh Nederland en Stichting De Nieuwe Liefde
Architect: Wiel Arets Architects
In 1903 is het wijnpakhuis aan de Da Costakade gebouwd met een opvallende witte gevel met Art Nouveau details. Dertig jaar later werd het verbouwd voor de Rooms-Katholieke parochie De Liefde; nog later kwam de dansafdeling van de Theaterschool er in. Na een aantal jaren van leegstand kocht Alex Mulder van Amerborgh Monumenten het verwaarloosde en in donkere hokken opgedeelde gebouw om samen met Huub Oosterhuis hier een nieuw bezinningscentrum te stichten. Na de Populier (voorloper van de Balie) en De Rode Hoed is dit het derde soortgelijke project van Huub Oosterhuis. Het is een particulier initiatief van twee inspirerende personen, Huub Oosterhuis als geestelijk vader en Alex Mulder als geldschieter en ontwikkelaar van het project, tot stand gebracht zonder overheidssubsidie. Het bijzondere karakter van de organisatie is voelbaar in het project. De Nieuwe Liefde is een centrum voor politiek debat, poëzie en levensbeschouwing en beschikt over ondermeer over een grote zaal voor 230 personen, een kleine zaal, een koorzaal en een bibliotheek. Voorzieningen zoals keukenblokken en garderobes zijn weggewerkt achter fraaie schuifpanelen. De Nieuwe Liefde is enigszins verborgen gelegen aan een gracht in Oud West maar daardoor des te verrassender. Bij binnenkomst loopt de bezoeker vanuit een besloten entree in de centrale circulatieruimte en overziet het hele gebouw. De overgang van de drukke stad naar de sfeer van bezinning binnen is mooi vormgegeven. Het diepe, donkere gebouw blijkt te zijn omgetoverd in een licht gebouw met een riante entreefoyer en een schitterend trappenhuis met vides en daglicht van boven. De monumentale glas-in-loodramen komen er tot hun recht. Alle ruimten op de verdiepingen zijn visueel met elkaar verbonden via vides, trappen en loopbruggen. Ook aan de achtergevel is op eenvoudige wijze daglicht binnengebracht via een met klimop begroeide ondiepe patio.
Uit deze drie project moest de winnaar gekozen worden. Over alle drie is veel positiefs te zeggen. De spectaculaire beleving van de elementen en het kwajongensachtige idee voor het REM eiland, de geweldige route door het stoere Zeemagazijn als geheel vernieuwd museum rond het fenomenale overdekte plein en het evenwichtige ontwerp met een hoogwaardige uitwerking voor De Nieuwe Liefde. De winnaar van de Geurt Brinkgreve Bokaal 2011 is ……
De Nieuwe Liefde, vanwege het bijzondere initiatief met grote uitstraling naar de buurt en naar de stad en de prachtige uitwerking van idee tot laatste detail. Het project is gerealiseerd met een beperkt budget en zonder subsidie; ook in die zin is het een voorbeeldproject voor herbestemming. Het gebouw heeft vele gebruiksmogelijkheden, is flexibel, zodat de programmering divers kan zijn maar heeft toch een duidelijke identiteit en een eigen, prettig rustgevende sfeer. Vanuit het drukke stadsgewoel in Oud-West is het fijn om hier binnen te stappen.
Geurt Brinkgreve (1917-2005), opgeleid als beeldhouwer en als medailleur, streed voor het behoud en herstel van de Amsterdamse binnenstad. Dat deed hij als bestuurslid en redacteur bij de Bond Heemschut, als gemeenteraadslid, als initiatiefnemer van o.a. de Amsterdamse Maatschappij tot Stadsherstel en als mede-oprichter van de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad. Geurt Brinkgreve kreeg diverse onderscheidingen. Geurt Brinkgreve begreep de bijzondere waarde van de binnenstad op een cruciaal moment in de recente geschiedenis van Amsterdam. Brinkgreve voerde niet alleen actie, hij gaf ook het goede voorbeeld door restauraties ter hand te nemen. Hij liet daarmee zien dat vervallen, waardevolle panden opgeknapt konden worden en voorzien van modern wooncomfort, zodat hun waarde voor het stadsgezicht behouden bleef. Het ging Brinkgreve niet alleen om de monumenten, maar juist om het gebruik en de beleving ervan door mensen. Het ging hem niet alleen om het behoud van het stedenschoon; de historische architectuur kon immers alleen gered worden als de gebruiksfunctie behouden bleef. In 2006 stelde toenmalig wethouder Tjeerd Herrema een prijs in voor hergebruik van gebouwen en Geurt Brinkgreve als naamgever van de prijs te eren voor zijn inzet voor het behoud van het Amsterdamse erfgoed. De Geurt Brinkgreve Bokaal is een onderscheiding die de gemeente Amsterdam jaarlijks toekent aan het beste initiatief op het gebied van herontwikkeling of renovatie in de bestaande (woning)voorraad, waardoor een gebouw meerwaarde of een impuls geeft aan de stad en de buurt. Voor de Geurt Brinkgreve Bokaal 2011 kwamen 15 gebouwen in aanmerking die zijn opgeleverd tussen 1 augustus 2010 en 1 augustus 2011. In oktober bezocht de jury een achttal door henzelf voorgeselecteerde projecten, waaruit de nominaties en de winnaar werd gekozen.