De Groene Speld wordt uitgereikt aan een persoon of instantie die aantoonbaar uitmuntend bezig is met duurzaamheid. De jury van de Groene Speld 2011 zet de schijnwerper dit jaar op concrete resultaten en wil daar mee bereiken dat de rest van Amsterdam van de genomineerden kan leren door in de praktijk te zien hoe het werkt. Voor een aantal inzendingen betekent dat, dat de jury hoopt dat ze volgend jaar weer mee doen, als het goede plan is omgezet in resultaat. Een integrale visie hebben op duurzaamheid is één, maar het om kunnen zetten van deze visie in een resultaat is voor de jury deze keer essentieel.

Nu is ‘uitmuntend’ een begrip dat om nadere invulling vraagt. De jury heeft bij haar beoordeling naast een algemeen oordeel over uitmuntendheid ook de volgende subcriteria laten meewegen:

• of het project concreet is of wordt gerealiseerd;
• of het project een substantiële bijdrage levert aan CO2-reductie;
• of het project gebruik maakt van de nieuwste en beste inzichten en/ of technieken;
• of het project rendabel is en of het project leidt tot lagere energielasten voor de gebruiker;
• of het project opschaalbaar is;
• of het project bijdraagt aan een gedragsverandering die tot een lager energieverbruik leidt;
• of de gebruiker bij het project betrokken is;
• of het project voortkomt uit een integrale visie op duurzaamheid en er sprake is van een concreet werkplan;
• of het project ook op de lange termijn duurzaam is.

Diversiteit inzendingen

Het was zeer verheugend om te kunnen constateren dat een kwart van de inzendingen bestond uit onderwijsgebouwen. Scholen zijn van oudsher grote ‘energieslurpers’ en het aanpassen van scholen aan actuele duurzaamheidscriteria is, zeker gegeven de van toepassing zijnde regelgeving en bekostiging een prestatie. Ook viel op dat er vier inzendingen waren van monumentale gebouwen. Het verduurzamen van monumenten is een vak op zich, omdat het succesvol combineren van monumentale kenmerken en een lager energieverbruik vaak conflicteert. Verder viel de mooie mix op van verschillende soorten initiatiefnemers, van op lokaal enthousiasme gestoelde burgerinitiatieven tot initiatieven die voortkomen uit een maatschappelijk verantwoordelijkheidsgevoel. Van vakinhoudelijk zeer diep uitgewerkte initiatieven van individuele experts tot integrale initiatieven die het resultaat zijn van gezamenlijke inspanning van zeer verschillende disciplines. De jury is blij geworden van deze diversiteit èn dat er een trend is waar te nemen dat mensen nieuwe samenwerkingsvormen aangaan om duurzaamheid toe te passen.

Van de 38 inzendingen zijn er tien scholen, tien woningcomplexen, tien kantoren, vier individuele experts en vier algemene duurzaamheidsinitiatieven. In alle categorieën komt zowel nieuwbouw als renovatie of herontwikkeling voor. Eén van de inzendingen is onreglementair omdat dit gebouw niet gelegen is in de gemeente Amsterdam, maar in Hoofddorp. Dit vermeldenswaardige gebouw is het CO2-emissievrije Hoofdkantoor van TNT Express. Dit nieuwe gebouw is een show case voor een uitmuntende prestatie op het gebied van duurzaamheid. De jury raadt duurzaamheidminnend Amsterdam dan ook aan om ook oog te hebben voor dit gebouw uit Hoofddorp. Omdat we leven in een tijd waarin de daadwerkelijke besparing op CO2 en energielasten in relatie tot de investering bepalend is voor het succes van een project, adviseert de jury om bij de inzendingen van volgend jaar ook aandacht te besteden aan de businesscase van het project en de wijze waarop de energieprestatie gegarandeerd is. Een duurzaam gebouw maken is één, maar het dagelijks management bepaalt of de energiebesparing ook daadwerkelijk gehaald wordt.

Met zoveel inzendingen moeten we streng zijn. Het criterium ‘uitmuntend’ brengt met zich mee dat veel inzendingen die gewoon goed, degelijk en voor vele generaties zijn gemaakt niet zijn genomineerd. Dat diskwalificeert deze projecten niet, maar de lat voor de Groene Speld ligt nu eenmaal hoger.

De jury van de Groene Speld heeft de volgende instellingen/personen genomineerd:

• De Alliantie met het Groene Sterproject renovatie Saenredamstraat;
• Pauline Westendorp met ‘Wij krijgen kippen’;
• De Stichting Voortgezet Onderwijs Amsterdam-Zuid met het Sint Nicolaas Lyceum;
• Laeres Groep met de nieuwbouw Commelinstraat 248-252.

De Alliantie - Groene Sterproject renovatie Saenredamstraat

Groene Ster, het label dat De Alliantie geeft aan alle renovatieprojecten waarbij duurzaamheid leidend is en alles uit de kast wordt gehaald om zo min mogelijk energie te verbruiken, is hier toegepast bij de renovatie van 17 woningen en één bedrijfsruimte aan de Saenredamstraat. Dit complex uit 1880 is ruim honderddertig jaar later 79% energiezuiniger geworden na de renovatie. Woningcorporatie De Alliantie laat met het Groene Sterbeleid zien dat zij beschikt over een integrale visie op duurzaamheid. Daarnaast toont zij de moed om met de nieuwste inzichten een woningcomplex te renoveren waarvan verwacht mag worden dat het rendabel is en de bewoners lagere energielasten hebben. Dit project is niet alleen een topprestatie op het vlak van duurzaamheid en samenwerking, het is ook een project waarin kennis is ontwikkeld die door De Alliantie kan worden toegepast in nieuwe projecten. Het is niet alleen een bewijs van het juist toepassen van techniek, het is vooral het succesvol bij elkaar brengen van de diverse partijen dat er toe geleid heeft dat deze enorme besparing op energie mogelijk is geworden. Het goede van dit project is daarom ook dat het voortkomt uit wat men geleerd heeft in vorige projecten en men het geleerde van het project Saenredamstraat kan toepassen in nieuwe projecten. De Alliantie zorgt er zo voor dat een proces van leren en toepassen van het geleerde gewaarborgd is. Ook maakt dit project duidelijk dat de winst vooral komt uit wat je niet ziet – een goede isolatie – en dat het toepassen van geavanceerde installaties geen doel op zich mag zijn. Last but not least weet de Alliantie dat het realiseren van de energiebesparing vooral bepaald wordt door het gedrag van de bewoners. De bewoners wordt geleerd hoe om te gaan met hun nieuwe huis.

Pauline Westendorp - Wij krijgen kippen

Pauline Westendorp is als initiatiefnemer met ‘Wij krijgen kippen’ de vertegenwoordiger van een bijzondere collectieve prestatie. Het team van ‘Wij krijgen kippen’ is er in geslaagd om een innovatieve aanpak van de grond te krijgen van burgers en bedrijven om zelf energie op te wekken. Als penvoerder van meer dan 25 initiatiefnemers in Amsterdam Zuid en de Zuidas zet Pauline Westendorp zich in voor lokale energieopwekking. Alhoewel allang duidelijk is dat lokale energieopwekking de toekomst heeft, staan bestaande denkbeelden en natuurlijk de bestaande infrastructuur het lokaal opwekken van energie vaak in de weg. ‘Wij krijgen kippen’ laat zich hierdoor niet ontmoedigen en zet door in lokaal opwekken. Natuurlijk wordt uitgegaan van het mogen salderen van lokaal opgewekte energie. De inzet en durf van Pauline Westendorp is exemplarisch voor het enthousiasme van veel bewoners die lokaal energie willen opwekken. Bottom up is kenmerkend voor ‘Wij krijgen kippen’, omdat ook bij duurzaamheid het primair gaat om het belang van de eindgebruiker. Wat zij ook begrijpt is dat het project alleen een succes wordt als landelijk beleid daar ruimte voor biedt. Zij weet met haar optreden de landelijke politici te bereiken en zorgt er zo voor dat ‘Wij krijgen kippen’ niet alleen goed is voor de duurzaamheid van Amsterdam Zuid, maar dat dit burgerinitiatief ook gunstig is voor de vele andere lokale initiatieven. Zij probeert Den Haag te overtuigen van de kracht van de optelsom van duurzame lokale energieopwekking door eindgebruikers. Dit past uitstekend in een tijd waarin er weer geloof is in lokale initiatieven en er onvoldoende geduld is om landelijke besluitvorming af te wachten om onze grootschalige energieopwekking te verduurzamen.

Stichting Voortgezet Onderwijs Amsterdam Zuid - Nieuwbouw Sint Nicolaas Lyceum

Natuurlijk is een school primair bedoeld om goed onderwijs te kunnen geven en je als docent en als leerling thuis te voelen. Het ontwerp van het Sint Nicolaas Lyceum is een schoolvoorbeeld van een zeer geslaagde mix van duurzaamheid en de functionele eisen die aan een nieuwe school gesteld worden. Duurzaamheid is niet het toefje slagroom op de taart, het is een integraal onderdeel. De nieuwbouw is niet alleen een zeer geslaagde mix van duurzame ontwerpuitgangspunten en de eisen die aan een moderne school gesteld worden, het is ook sterk dat er een modern energiemanagementsysteem is aangelegd. Weinigen weten dat de energieprestatie van een gebouw alleen gehaald wordt als gebruik gemaakt wordt van hoogwaardige energiemanagementsystemen. Het Sint Nicolaas Lyceum heeft dat wel begrepen, neemt geen genoegen met een gunstig energielabel en stuurt aan op een daadwerkelijk lager energieverbruik in de komende decennia. Een nadeel van de complete integratie van duurzaamheid in het ontwerp is dat voor de relatieve leek nauwelijks meer is waar te nemen dat hier een zeer duurzame school is gebouwd. Om het duurzame karakter van het gebouw te accentueren is het gebouwd opgesierd met een windmolen. Een windmolen mag dan weinig rendement hebben, het kan vandaag de dag prima dienst doen als symbool van duurzaamheid. De jury is niet alleen onder de indruk van het ontwerp van deze school; zij ziet het realiseren van dit ontwerp als een prestatie op zich gegeven de van toepassing zijnde regelgeving en bekostigingssystemen in onderwijsland.

Laeres Groep – Nieuwbouw Commelinstraat 248-252

Commelinstraat 248-252 is een goed antwoord op de vraag hoe duurzaam te bouwen zonder contrast te moeten zoeken met een historische 19e-eeuwse omgeving. Is een renovatie in de dichtbebouwde stad al een opgave op zich, voeg daar zeer hoge duurzaamheidseisen aan toe en je hebt het over een complete nieuwbouwopgave. Met Commelinstraat 248-252 wordt het beste van twee werelden gecombineerd; de klassiek uitstraling van de Dapperbuurt en het neusje van de zalm op gebied van duurzaamheid. Wat regelmatig wordt bewezen is dat uitmuntende duurzaamheidsprestatie goed te realiseren zijn met nieuwbouw. Daarom treffen wij de meest duurzame gebouwen overwegend aan op grotere nieuwbouwlocaties. Commelinstraat 248-252 is in die zin een trendbreuk en laat zien dat dat niet meer nodig is. Commelinstraat kan gezien worden als een uitnodiging aan Amsterdam om ook in de oude wijken van Amsterdam hoge ambities te hebben ten aanzien van duurzaamheid. De combinatie van winkel/bedrijfsruimte beneden en wonen daarboven is ook een impuls in een vitale wijk waar wonen en werken samenkomen.

Overige vermeldenswaardige inzendingen

Niet genomineerd, maar weldegelijk vermeldenswaardig zijn de volgende inzendingen.

Ferry Haijemaije is één van de grootste experts op het gebied van FSChout. In deze expert is alle kennis van FSC gebundeld. Het is mooi dat ook ver buiten de gemeentegrenzen deze Amsterdammer zijn bijdrage levert aan een duurzame wereld. Voor Solids, maar ook voor het gewetensvol renoveren van monumenten moet je bij Stadgenoot zijn. Met name Solid 1 en 2 en het monumentale project The Bell sluiten aan bij een oude definitie van duurzaam, namelijk dat duurzaam is dat je dingen maakt die graag geërfd worden. Co-Green is een klimaat- en kostenneutrale herstructurering in Overtoomse Veld. Voor de jury is dit een echt topproject, waar alle relevante aspecten met elkaar gecombineerd worden. De jury vraagt Co-Green zich volgend jaar opnieuw aan te melden en wenst haar succes met de verdere uitwerking van dit uitmuntende plan.
De Kroonenberg Groep heeft The Bank aan het Rembrandtplein een tweede duurzaam leven gegeven. Zowel de lange termijn benadering van De Kroonenberg Groep als de toepassing van duurzame energieoplossingen met respect voor het monumentale karakter zijn vermeldenswaardig. Dat VU-studenten initiatief nemen voor het verbeteren en verduurzamen van hun leeromgeving op de Vrije Universiteit is een initiatief waar je blij van wordt. Studenten hebben hun energie gestopt in een ontwerp van een groen dak op het hoofdgebouw van de Vrije Universiteit en dat zonder dat ze er studiepunten voor krijgen. Dat je op het groene dak ook moet kunnen ‘chillen’ laat zien dat de nieuwe generatie ook ‘fun’ wilt beleven aan duurzaamheid.
Het ontwerp van een energieneutraal woon/werkgebouw op Kavel 12 in de Buiksloterham heeft de aandacht getrokken van de jury; gevraagd wordt om dit project opnieuw in te zenden als het gerealiseerd wordt. De LED-pilot van de Hogeschool van Amsterdam is een goed voorbeeld van hoe nieuwe duurzame verlichtingsoplossingen te implementeren. Door binnen het gebouw verschillende LED oplossingen aan te brengen en te vergelijken met tl-verlichting werd in één keer afgerekend met het kille imago van LED-licht. Bewezen werd dat LED verlichting niet alleen zuiniger is, maar ook prettiger licht geeft dan de oude vertrouwde tl-buis. Het volkstuintje is terug van weggeweest: Groene Ruimte Maken is een hedendaagse volkstuin, maar dan in de vorm van een buurtmoestuin, opgezet en onderhouden door omwonenden. Zo krijgen braakliggende gebieden weer een duurzame invulling. Een prima opzet in tijden waarin voorlopig veel gronden niet meer bebouwd zullen worden. Geen nieuwe kantoorgebouwen, maar wel groente uit je eigen buurt. Je moet er maar op komen…

Wibautveste, een samenwerking van Winnen & Co, eigenaar Mul, stadsdeel oost en aannemer Hillen & Roosen zit heel goed in elkaar. Als dit project wordt gerealiseerd wordt aangeraden het opnieuw in te zenden voor de Groene Speld.
Eigen Haard heeft een reputatie op te houden met duurzame ontwikkelingen. We zijn benieuwd naar de uiteindelijke realisatie van de St. Willibrordusstraat 99-103 en hopen ook dit project volgend jaar weer te zien. Zon op Noord van Eric de Lange en Geert Jan Stolk is ook zo’n burgerinitiatief waarvan je weet dat dit nodig is om te verduurzamen. Salderen achter de meter is daarbij een must. Ook dit project zet zich in Den Haag te overtuigen dat voor dit soort burgerinitiatieven de Energiewet aangepast moet worden om salderen mogelijk te maken. Zowel technische verduurzaming als verduurzaming van ons gedrag gaan hand in hand. De optelsom van burgerinitiatieven zal op termijn meer impact hebben op onze duurzaamheidsdoelstellingen dan traditionele institutionele initiatieven. Zet hem op in Noord!
De Groene Bocht zit op de Keizersgracht 253 en 452. Wat de Groene Bocht duidelijk maakt is dat de combinatie van lokaal enthousiasme, duurzame technieken en goede marketing zorgt voor vernieuwende werkconcepten die zo goed passen in de diversiteit van werkplekken in het centrum van Amsterdam. Bij werken in de Groene Bocht krijg je niet alleen een duurzame werkplek, maar maak je ook onderdeel uit van een gemeenschap die vandaag gewoon anders wil werken dan gisteren.

Winnaar Groene Speld 2011

De winnaar van de Groene Speld 2011 is woningcorporatie De Alliantie met het Groene Sterproject renovatie Saenredamstraat. Wat de Alliantie met dit project heeft gedaan is uitmuntend. Uitmuntend omdat zowel het projectresultaat (Energielabel A++, technisch goed uitgevoerd èn financieel haalbaar) uitstekend is als dat het project onderdeel uitmaakt van een systeem – de Groene Sterprojecten – waarbij de opgedane kennis en inzichten van afgeronde projecten worden toegepast in nieuwe Groene Sterprojecten. De renovatie van de Saenredamstraat is dus niet alleen een uitstekend eindresultaat, maar vormt ook een prima basis voor nog betere duurzame prestaties.

Voor de gemeente Amsterdam is duurzaamheid een leidend principe bij de planvorming geworden, zowel bij bestaande bouw als bij nieuwbouw. In 2008 heeft de gemeenteraad unaniem de ambitie vastgesteld om vanaf 2015 alle nieuwbouw klimaatneutraal te maken en om in de periode 2010-2014 al 40% van de woningbouw geheel klimaatneutraal uit te voeren. Ook bij ontwikkelaars, corporaties en zelfbouwers staat duurzaamheid hoog op de agenda. De Groene Speld wordt dit jaar voor de derde keer uitgereikt. Deze stimuleringsprijs is bestemd voor een persoon of instantie die aantoonbaar uitmuntend bezig is met duurzaamheid in bestaande bouw en/of nieuwbouw in Amsterdam. Het kan daarbij gaan om een bouwproject, maar ook om een onderzoek of een ander bijzonder initiatief.

De jury van de Groene Speld 2011 bestond uit voorzitter Jaap van Rhijn (directie Colliers en lid van de Klimaatraad), Pieter Hameetman (directeur Duurzaam van AM) en Tim van Ruiten (Far West, projectleider renovatie flat Remijden, winnaar van de Groene Speld 2010). De jury werd ondersteund door Baltie Teeuwen, adviseur duurzaam bouwen van het Ontwikkelingsbedrijf Gemeente Amsterdam. De prijs zelf - een schild met drie Andreaskruizen van zilver ingelegd met olivijnsteen op een schijf van een oude heipaal, verwijderd tijdens het graafwerk voor de metro onder het Centraal Station – is een ontwerp van Marlies Pinksterboer.