Naar Menu

Home2017-2018Dertig jaar Projectdocumentatie

Dertig jaar Projectdocumentatie

Een reis door de ambtelijke en bestuurlijke bemoeienis met de woningbouw in Amsterdam

 

Sinds eind jaren tachtig documenteert de gemeente Amsterdam alle woningbouwplannen, later -projecten plus de kantoren en voorzieningen. Gedurende dertig jaar zijn maar liefst 132.000 woningen ontworpen en gebouwd waarbij iedere periode zijn eigen accenten kent. Die hingen af van de politieke sturing en het maatschappelijke debat en sociale klimaat. Verschillende wethouders drukten hun stempel op de documentatie, niet alleen wat betreft de inhoud maar ook wat betreft de vorm van het boek. Een terugblik op deze stapel papier geeft een mooi inzicht in de ambtelijke en bestuurlijke bemoeienis met het bouwen in de stad. En dat gaf aanleiding om een gesprek te houden met vier personen die alle vier nauw betrokken zijn, of zijn geweest bij de documentatie. Hieronder een aantal quotes uit het gesprek. Het volledige verhaal is hier terug te zien en te beluisteren.



 

De sprekers

 

Han Michel is bouwkundig ingenieur en werkte van 1979 tot en met 1990 bij de Gemeentelijke Dienst Volkshuisvesting. Eerst als projectleider Dapperbuurt, later als hoofd van de Hoofdafdeling Projectbegeleiding. Daarna was hij directeur van de corporatie Lieven de Key, later De Key en van ontwikkelaar De Principaal. Hij is momenteel onder meer voorzitter van de Commissie voor Welstand en Monumenten in Rotterdam.

 

Marinus Oostenbrink is architect/stedenbouwkundige en werkte van 1984 tot 2002 bij de Gemeentelijke Dienst Volkshuisvesting, later Stedelijke Woningdienst Bureau P/A. Daarna was hij programmamanager voor AM Wonen en is nu zelfstandig adviseur. Hij werkte onder andere aan de VaRa-strook, het Java-eiland, ontwikkelde woonconcepten waaronder de Woonatlas Amsterdam.

 

Bob van der Zande begon in 1978 als stedenbouwkundige bij de Dienst Ruimtelijke Ordening, was hoofd van Bureau P/A bij de Stedelijke Woningdienst, adjunct-directeur bij Ontwikkelingsbedrijf Gemeente Amsterdam, was woningbouwregisseur bij Grond en Ontwikkeling en is momenteel programmamanager Bouwen en Wonen voor de MRA.

 

Sabine Lebesque is architectuurhistoricus en werkte van 1991-2000 bij het Nederlands Architectuurinstituut en sinds 2000 bij de Stedelijke Woningdienst, nu Grond en Ontwikkeling als senior adviseur. Zij werkt onder meer aan kwaliteitsbeleid, het Projectenboek Gebouwd in Amsterdam en de Zuiderkerkprijs.

 

 

Quotes

Contingenten, dat waren productieafspraken met het Ministerie van Financiën waarbij de bijdrages voor sociale woningbouw via de gemeente Amsterdam naar de corporaties toevloeiden. Die contingenten moesten op 1 oktober ieder jaar ingeleverd worden bij de Provincie, als vooruitgeschoven post van het Ministerie. Dat was ongelofelijk bikkelen om dat ook allemaal aanbesteed te krijgen, met al die eigenwijze aannemers en architecten. MO

 

In de vroege jaren, als alle plannen waren ingediend, hadden we een bijeenkomst in de Zuiderkerk, die toen nog onverwarmd was. Ik maakte thuis dan dia’s van alle tekeningen van alle ingediende plannen en dan ’s avonds bracht ik de carrousel mee en werden die plannen besproken met warme erwtensoep erbij. HM

 

Ook de koopwoningen waren destijds gesubsidieerde contingenten, zoals de Premie A en Premie B, met een vrij op naam prijs van bijv. 130.000 gulden. Die werden dan net als de sociale huur heel kritisch beoordeeld op de kwaliteit en prijsvorming. Normkosten en de functionele plattegrond werden naast elkaar gelegd en gekoppeld. De driekamerwoning was favoriet, dat was de hoofdmoot, van zo’n 70-75 m2. MO

 

Het was vroeger allemaal sociale huur. De opkomst van de marktwoningen, zo eind jaren tachtig, begin jaren negentig, begon op kousenvoeten, dat waren hele lage aantallen in het begin. Bij de Oranje-Nassau Kazerne en de bebouwing eromheen bijvoorbeeld, samen ruim 300 woningen zaten acht vrije sectorwoningen. HM

 

Aan het begin van de jaren negentig kondigt zich de grote omslag aan, met de verzelfstandiging van de corporaties, het loskoppelen van de geldstromen van het rijk naar de gemeenten en corporaties en toen moesten er allerlei nieuwe dingen worden verzonnen. Er moesten veel meer vormen van samenwerking met marktpartijen en corporaties gezocht worden om een gemengde maar ook financieel verantwoorde productie tot stand te brengen. MO

 

Kansen voor stad en markt was een initiatief van de gemeente om voor verschillende concrete locaties samen met jonge architecten en opdrachtgevers te werken aan sterke inhoudelijke visies. Opdrachten werden dan door de gemeente gegeven. Bedoeld om een nieuw elan en nieuwe sturing te geven aan de productie van de woningbouw. MO

 

Begin jaren negentig werd het knellende keurslijf van de zogenaamde referentieplattegrond en het normkostensysteem losgelaten. MO Redenen om de documentatie in een ringband te doen (van 1996- 2004) was vooral de dikte, want we wilden meer laten zien per plan. Het waren overigens destijds plannen die ingediend waren, nog niet gebouwd. We zaten toen nog op het oude spoor van de contingenten. BZ

 

In 1997 zijn we een prijs gaan instellen, de Zuiderkerkprijs, omdat we de discussie over kwaliteit wilde voeren met de vakwereld. Omdat we niet meer zelf de kwaliteit konden bepalen, zochten we naar een middel om die kwaliteit toch te sturen, of op zijn minst te stimuleren. BZ

 

Als je bij de nominaties behoorden, moest je je plan zelf presenteren in de Zuiderkerk. Dat paste ook bij de jaren negentig waarin de pr van de dienst sterker werd, dat ging duidelijker naar buiten. MO

 

De jaren negentig zijn de jaren van de opkomst van het architectuurbeleid, waarin de architect op handen werd gedragen. Dat zie je ook in de plannen van die tijd, die werden wat wilder en vrijer en dat gingen we ook waarderen. SL

 

In de jaren tachtig werden architecten aangedragen door de buurt, want het was de tijd van Bouwen voor de Buurt. Er was een sterke gezamenlijke ideologie die gedeeld werd door zowel de architecten als door de ambtenaren van de gemeente. Alsof ze allemaal door hetzelfde castingbureau waren geleverd, allemaal sjekkies draaiend en met fijne leren jekkies. Later werd er meer gekozen op basis van de architectonische kwaliteiten. HM

 

Het bijsturen van de kwaliteit van plannen was en is best lastig. Het bespreken met raadscommissies, wethouders en top van de diensten gebeurde wel, maar de looptijd van de voorbereiding van projecten is zo lang - vier, vijf jaar - dat wat er uiteindelijk staat het product is ideeën van jaren daarvoor. BZ

 

In de sociale woningbouw bouw je voor een generieke afnemer omdat het een aanbodmarkt is. Maar we begonnen begin jaren negentig beter te begrijpen dat het eigenlijk gaat om een Melkweg van deelmarkten, die je kunt opzoeken. We gingen bij De Key bijvoorbeeld ‘lofts’ bouwen, terwijl mensen toen nog moesten opzoeken in het woordenboek wat dat was. HM

 

Zonder subsidie van het rijk werd de grondexploitatie een essentieel punt bij de programmering van de segmenten sociaal, middelduur en vrije sector huur en koop. We hebben wel een positief saldo in nodig aan het eind van de rit bij een gebiedsontwikkeling. BZ

 

Wat begon als de Kontingentenborrel is later geworden tot het evenement De Prijzen in december. BZ

 

De Zuiderkerkprijs was er in de beginjaren, tot 2003 toen we de plannen nog documenteerden als papieren plannen, om de opdrachtgever te stimuleren om het ontwerp ook zo te bouwen als gepresenteerd. Twee keer zijn winnende plannen niet gebouwd en toen zijn we overgestapt naar het documenteren van projecten die werkelijk waren gerealiseerd. BZ

 

Kwaliteit als opdracht voor openbaar bestuur, dat was de opgave in de jaren negentig. Er was toen nog een landelijk architectuurdebat, dat is nu veel lokaler. De situatie in Amsterdam is nu wezenlijk anders dan in Assen of Maastricht. SL

 

Het Projectenboek geeft door de jaren heen een weerslag van wat er in de maatschappij speelde. Zo heb je in het begin van de crisis meer aandacht voor zelfbouw en CPO. Amsterdam is booming nu, maar dat is pas vier, vijf jaar. Daarvoor was het even helemaal niet booming. Dat zie je terug in de documentatie. BZ

 

Volgens mij zijn we de enige stad in de wereld die haar hele bouwproductie documenteert. Niet een selectie van de mooiste gebouwen, maar gewoon alles wat er in de stad wordt gebouwd. SL

 

De kleine woning is heel interessant in een dynamische stad. Overigens, veel alleenstaanden staan wel alleen maar liggen niet alleen. HM De hele periode van de stadvernieuwing is de basis geweest, de vruchtbare bodem, waarop de succesvolle stad van vandaag gedijt. MO

 

Gedocumenteerde woningen door de jaren heen

 

 boek   aantal  
  1988  5496
  1989 5238
  1990  4085
  1991  4117
  1992  3845
  1993  6094  vanaf dit jaar voor het eerst inclusief vrije sector
  1994  5164  
 1995  1996  4193  productie over 1,5 jaar en overstap naar schooljaar
 1996  1997   5240 
 1997   1998 3112
 1998  1999  3845
 1999  2000  3759
 2000  2001  1402
 2001  2002  3105
 2002  2003  2405
 2003  2004  2835  vanaf dit jaar gaat het boek over opgeleverde projecten
 2004  2005  1741  
 2005  2006  5110
 2006  2007  4343
 2007  2008  7090
 2008    2009 4297
 2009  2010  6247
 2010  2011  2957
 2011  2012  3291
 2012  2013  2752
 2013  2014  3409
 2014  2015  6802
 2015  2016  6481
 2016  2017  7620
 2017  2018  5845
 Totaal 131.920

 

    

  


Over deze site

Disclaimer