Robbert Bovee
Het trio bestaande uit architectuurhistoricus bij CRIMSON Historians and Urbanists Michelle Provoost, architect/partner VURB Architects Volker Ulrich en programmamaker bij Pakhuis de Zwijger Robbert Bovee kreeg de eervolle missie om uit tien voorgeselecteerde projecten tot drie nominaties en één winnaar te komen.
Als jury vonden we het belangrijk om naast de vanuit de door organisatie meegegeven criteria (architectuur, stedenbouw, materialisatie, programma en duurzaamheid) ook te kijken naar de maatschappelijk toegevoegde waarde van een project. Architecten, ontwikkelaars en bouwers kunnen met hun projecten een wezenlijke bijdrage leveren aan de maatschappelijke opgaven van deze tijd. Op welke manier kan het project als voorbeeld dienen voor andere woningbouwprojecten in Amsterdam en daarbuiten? De maatschappij verandert radicaal. Elke beslissing die we nu maken heeft gevolgen voor de vele generaties die na ons komen. We nemen afscheid van eeuwenoude ontwerp- en bouwtradities om de stad toekomstbestendig te maken. Door klimaatmarsen en woonprotesten laten Nederlanders zien dat ze ontevreden zijn over de huidige aanpak van diverse maatschappelijke problemen. De toenemende tweedeling in de samenleving is overal zichtbaar en Amsterdam dreigt als prachtige stad haar ziel te verliezen aan de grote bouw en verbouwwoede van deze tijd. Draagt het project bij aan het voorkomen van de toenemende segregatie in de stad? Biedt het project meer dan een kwantitatieve bijdrage aan het oplossen van de woningnood? Is het project klimaatadaptief, groen en houdt het rekening met het welzijn van mens en dier? Wat is de toegevoegde waarde van de rol van de architect? Is het project vernieuwend en laat het de richting zien voor bouwen en wonen in de toekomst? Of laat het ons opnieuw waarden zien die we vergeten waren? We hebben de projecten op basis van deze punten zorgvuldig tegen elkaar afgewogen en uiteindelijk is daar een overtuigende winnaar uitgekomen.
Nominaties
Opdrachtgever: Bouwgroep CPO Samenwerkers BSH20A, Heutink Groep
Architect: Olaf Gipser Architects
Dat CPO-groepen prachtige creaties met hoge ambities realiseren, blijkt maar weer uit het project Stories. De woontoren in Buiksloterham, bestaande uit 26 ruime appartementen, valt direct op door het lijnenspel van de stalen kolommen in de gelaagde gevel. Het gebouw is voor een groot deel opgetrokken uit Cross Laminated Timber (CLT); alleen de liftkern en de plint zijn van beton. Vooral als je ervanuit gaat dat het ontwerp al meer dan vijf jaar geleden is gemaakt en dat CLT nog in de kinderschoenen stond in Nederland vinden we dit een mooie prestatie. In de woningen is het materiaal vooral terug te zien in het plafond en de geur van hout bij binnenkomst, zoals de geur van vers brood bij de bakker. De combinatie van materiaalgebruik, hout, staal, beton sluit goed aan bij deze tijd. Opvallend is dat de balkons ten opzichte van elkaar verspringen zodat de ruimte boven het balkon varieert van 3 tot 6 meter hoog. Hierdoor is er ruimte gemaakt voor meerdere serieuze bomen op elk balkon, die worden onderhouden door een irrigatiesysteem. Het soort boom en beplanting is op basis van de stand van de zon, schaduw en windzijde zorgvuldig uitgekozen. De appartementen hebben slimme plattegronden, waarbij sommige zelfs meerdere voordeuren hebben zodat de appartementen opgesplitst kunnen worden en verhuurd voor extra inkomen. Het centreren van de meterkasten in de liftkern levert een grote mate aan flexibiliteit voor de indeling per verdieping en woning. De appartementen hebben hoge plafonds en zijn erg genereus en warm opgezet. De meeste hebben een adembenemend uitzicht dat wel 180 graden rondgaat. Ieder lid van de jury zag zichzelf hier wel wonen. De plint is goed geprogrammeerd met maatschappelijke voorzieningen zoals een verhalencafé voor de buurt en op de derde verdieping zijn enkele gezamenlijke ruimten zoals een moestuin, fitnessruimte, sauna en keuken. 
Vanuit duurzaamheid scoort het blok goed met een EPC van ongeveer 0,10, waarbij de stadsverwarming een verplichte bottleneck was, waar het project niet onderuit kon. Al met al is de jury erg onder de indruk van de circulaire en duurzaamheidsprestaties, materiaalgebruik en programmering. Bijzonder vindt de jury het vermogen van de architect en de bouwer om de uiteenlopende belangen van de individuele opdrachtgevers in het CPO-traject te synthetiseren in een helder en gelaagd volume. De generieke plattegronden zijn variabel in te delen. De collectieve voorzieningen hebben de potentie de gemeenschap te versterken. De gelaagde gevels leveren de infrastructuur voor een gezond microklimaat en geven het gebouw een eigen en elegante verschijning.
Opdrachtgever: Lingotto, Stichting Achmea Dutch Residential Fund
Architect: Studioninedots
Het is geen makkelijke opgave om een gebouw te realiseren op de oorspronkelijke afrit van de Lelylaan, naast de A10, maar Amsterdam Nieuw-West is weer een indrukkend gebouw rijker. Het gebouw telt in totaal 150 huurwoningen, waarvan 22 in het middeldure en de rest in het dure segment zit. In de plint van het gebouw is een collectieve ‘Superspace’ gecreëerd van 65 meter bij 50 meter bij 8,5 meter hoog met buitengewoon spectaculaire bogen die sculpturaal zijn vormgegeven. Samen met de ronde hoge ramen met lage borstwering is dit een bijzonder knap architectonisch en bouwkundig staaltje. Ook positief waren de entrees op diverse niveaus, aangezien het maaiveld niet overal gelijk is. We konden ons inbeelden dat dit elke dag zorgt voor een indrukwekkende binnenkomst. En dat je keer op keer kan verdwalen in de prachtige vormgeving. De plint werd op het moment dat wij er waren, ingevuld als bedrijfsruimte en cultureel podium/dansschool. De appartementen zijn prima maar niet uitzonderlijk, nogal donker en met tamelijk kleine buitenruimtes.
Hierbij viel het ons op dat het gebouw vooral sterk is ontworpen vanuit de buitengevels. Een ander opvallend en vernuftig detail is de ‘groene muur’ die in de noordgevel is verwerkt. Deze groenbuffer filtert zowel geluid als fijnstof wat meer dan een welkome bijkomstigheid is als je naast de snelweg woont. Hierdoor is het erg prettig om vanuit de galerij naar het appartement te lopen. De binnentuin is mooi ingericht en dient vooral als kijktuin. Het project scoort hoog op EPC-norm met 0,05 voor de appartementen en 0,98 in de plint, door de toepassing van stadsverwarming, zonnepanelen en hoge isolatiewaarde.
Opdrachtgever: Heijmans Vastgoed
Architect: Korth Tielens Architecten & Marcel Lok_Architect
Gelegen in de Spaarndammerbuurt, omsloten door bestaande bouwblokken, heeft hier een zeer succesvolle stadsreparatie plaatsgevonden. Er zijn 80 woningen gerealiseerd waarvan een derde sociale huur en de rest dure huur en koopwoningen in uiteenlopende typologieën en grootte. De integrale ontwerpbenadering van kunst, landschap en architectuur sluit naadloos aan bij de werkwijze van de Amsterdamse School. Met de robuuste proporties in combinatie met eigentijdse materialen en details houden de architecten het project Spaandammerbuurt buiten nostalgie en retro-associaties. Bij aankomst valt de hoge mate van ambacht en detail gelijk op. De toegangspoorten naar de binnentuinen zijn indrukwekkend in formaat, vorm, kleurgebruik en gevoel. Kunstenaar Martijn Sandberg heeft door een spel met jaartallen, die zijn uitgedrukt als een reliëf in de bakstenen muren, een verhaal verteld dat voor iedereen een eigentijdse betekenis heeft. De overgangen van de toegangspoorten, naar de gevel, naar de overkragingen in de achtergevel zijn perfect ontworpen. Opvallend is dat elke woning een uniek ontworpen huisnummer heeft. Het sociale segment van de woningen is gemengd met het dure- en koopsegment en op basis van woning of voordeur zien we geen onderscheid. De plattegronden zijn flexibel en breed opgezet met veel daglichttoetreding in de woningen. De bewoners van de 36 koopwoningen zijn nauw betrokken geweest bij de indeling. Het woonblok heeft een grote gemeenschappelijk binnentuin vol weelderige bloemen en eetbare kruiden. De overgangen tussen openbaar en privé zijn zorgvuldig ontworpen. Aan de straatzijde liggen de puien circa 80 cm terug in diepe neggen. Aan de achtertuinzijde is tussen de terrassen en de gemeenschappelijke tuin een overgangszone aangeduid met beplanting. In de praktijk zal deze inrichting van het landschap het plaatsen van schuttingen en bergingen voorkomen en het gemeenschappelijke gebruik van de binnengebieden versterken. 
Naast dat er in de gevel nestkasten zijn opgenomen voor kleine vogels, gierzwaluwen en vleermuizen zijn er ook veel eetbare planten en fruitbomen te vinden die als voedselvoorziening dienen voor vogels. Met een negatieve EPC van -/- 0,19 mede dankzij de hoge isolatiewaarde, warmte/koudeopslag en zonnepanelen voldoet het project ruim aan de duurzaamheidseisen. Het vele groen en het waterbergingssysteem op het dak zorgt ervoor dat het project ook rainproof is. De opdrachtgever en architect hebben een risico genomen door de bouwstijl van de Amsterdamse School in een modern jasje te steken, wat mogelijk de plank mis had kunnen slaan. Niks is minder waar en dit project laat zien dat ondanks het feit dat het complex ook betaalbare woningen omvat, dit niet ten koste hoeft te gaan van een hoge kwaliteit in detail, vorm en materiaalgebruik, duurzaamheid en biodiversiteit.
Winnaar Zuiderkerkprijs 2021 Spaarndammerhart!
Het was niet makkelijk om een winnaar te kiezen uit de nominaties die alledrie van uitzonderlijke kwaliteit zijn, maar na grondige discussie, wikken en wegen was er uiteindelijk witte rook en een unanieme winnaar. De jury was het meest onder de indruk van het project Spaarndammerhart. Een goed samenspel tussen de opdrachtgever, ontwikkelaar, architecten en bouwer heeft geresulteerd in een project waarbij de gerespecteerde tradities van de Amsterdamse School naar de huidige tijd zijn vertaald. Het blinkt uit in duurzaamheid, en draagt bij aan de opgave rondom klimaat en biodiversiteit. We vinden het bijzonder dat het onderscheid tussen de verschillende prijssegmenten vrijwel niet zichtbaar is. De overgangen tussen de verschillende delen zijn perfect ontworpen en uitgevoerd. Het resulteert in een gebouw, waarbij het gebruik van ambacht en hoogwaardige materialen hoogtij viert. Maar een van de meest voorbeeldige aspecten van het project Spaarndammerhart is dat hier gelukt is wat op nog slechts weinig plekken lukt: uiteenlopende maatschappelijke groepen leven hier bijeen in een compacte gemeenschap; sociaal-cultureel, economisch en qua leeftijd is het project gemixt; in de beste tradities van de Nederlandse volkshuisvesting is het architectonisch en landschappelijk ontwerp gecombineerd met kunst en ingezet om een harmonieuze community te vormen. Dit is waardig en hoogkwalitatief wonen in de stad zonder winstmaximalisatie of miniatuurwoningen. Het kan dus toch! In veel opzichten geeft dit project het voorbeeld voor de woningbouw die we in Nederland nodig hebben.
Winnaar Zuiderkerkprijs 2021 Spaarndammerhart
Opdrachtgever: Heijmans Vastgoed
Architect: Korth Tielens Architecten & Marcel Lok_Architect
De andere voorgeselecteerde projecten waren:
Opdrachtgever: Stadgenoot
Architect: Studio Architectuur MAKEN, Bureau Fraai, Laura Alvarez Architecture
Naast het spoor op Oostenburg zijn vijf gebouwen gerealiseerd op één enkele kavel, die sterk van elkaar verschillen in architectuur en programmering. Stadgenoot heeft drie jonge architectenbureaus gekozen om aan deze gebouwen te werken, wat resulteerde in een kleurig palet aan gebouwen, variërend in materiaal. Het woongebouw voor jongeren heeft een extra breed opgezette galerij om ontmoeting te stimuleren en een flexibele bouwstructuur. We vonden de kamers niet bijzonder evenmin als de karige gemeenschappelijke ruimtes en de circulaire fietsenstalling. Opvallend aan alle woongebouwen is de hoge kwaliteit van het materiaalgebruik dat goed bij de omgeving past. 
De geglazuurde groene bakstenen en de rode bakstenen, in ornamentiek refererend aan de scheepswerf, zien er prachtig uit. Datzelfde geldt voor het kantoorgebouw aan de kop, waarvan de gevel geheel bestaat uit één identiek geprefabriceerd, sculpturaal vormgegeven betonpaneel.
Opdrachtgever: Amvest
Architect: Abels & Partners Architecten, IAA Architecten
Het is fantastisch om te zien dat bij een gebiedstransformatie van oude industrie naar wonen en werken oude gebouwen bewaard kunnen blijven. De oude verffabriek behoudt zijn functie als werkgebouw. Het gebouw is opgetopt met een staalconstructie van enkele extra verdiepingen die dienen als penthouses met een adembenemend 360 graden uitzicht over de stad. Opvallend is dat de architect de stalen kozijnen heeft laten herstellen en de gevels zodanig heeft gerestaureerd dat het gebouw niet alleen in ere is hersteld, maar wel als nieuw lijkt, zonder haar karakter te verliezen. 
Als opmerking vinden we de entree wat minder goed gelukt en is er minder enthousiasme over de detaillering van de nieuwe staalconstructie op de oude betonconstructie en de materialisering van de nieuwe gevel. Bijzonder om te zien is hoe de architect heeft gestreden voor het behoud van de vervallen lakstokerij dat als bijgebouw functioneerde. Want wat je sloopt, is voor altijd weg.
Opdrachtgever: Wonam
Architect: Benthem Crouwel Architects
Het project Pulse vormt onderdeel van de nieuwe centrumontwikkeling in Amsterdam-Noord. De twee woontorens van 70 meter hoog omgrenzen aan de ene zijde het nieuwe busstation en aan de andere zijde het centrale plein. Voor bewoners van de veelal middeldure huurwoningen is het alleen al voor het uitzicht op zowel de polders als het centrum een feest om hier te wonen. We hebben waardering voor de manier waarop de ingewikkelde stedenbouwkundige en constructieve puzzel is opgelost door de architecten. De kant van het busstation voelt echter als een achterkant, met begrijpelijkerwijs vooral ruimte voor asfalt voor het busverkeer, maar daardoor erg leeg en unheimisch. 
Opvallend is de compositie van de gevels, bepaald door het verspringen van de gesloten balkons, die een soort kleine hangende serres zijn. Het geeft een speels effect aan de donkere rauwe gevels. We hadden het geluk dat we binnen mochten kijken bij een gezin met een pasgeboren baby en door de hoge plafonds en de strakke afwerking voelen de kleine appartementen toch fijn om in te wonen. Er is goed nagedacht over het integreren van zonnepanelen in de gevel en balkons, waardoor dit project vrijwel energieneutraal is met een EPC van 0,023, wat een ontzettend mooie prestatie is.
Opdrachtgever: Amvest
Architect: Dok architecten
In het strakke grid van rechthoekige bouwblokken aan het IJ in Amsterdam-Noord is een speels en elegant gebouw verrezen. Opvallend zijn de golvende buitenruimtes aan de voorgevelzijde die afwisselend symmetrisch of asymmetrisch lopen en die eerder de allure hebben van een buitenkamer dan een balkon. Het parelmoereffect in de bakstenen geeft het hele gebouw een chique en royale uitstraling. Het zorgvuldig ontworpen kleurenpatroon geeft een prettig en rustig aangezicht, waardoor het hele gebouw een warme gloed uitstraalt. 
Over de volgorde van binnenkomen is goed nagedacht en de ruime entree voelt aan als een koninklijke hal met een overmaat aan licht, hoogte en een mooie materialisering en detaillering. De binnentuin is publiek toegankelijk wat een prettige bijkomstigheid is in een gebied met een hoge dichtheid.
Opdrachtgever: Pontkade Ontwikkeling (BMB ontwikkeling, Reggeborgh)
Architect: de Architekten Cie.
Het woonblok Pontkade is een van de eerste woongebouwen op het NDSM-terrein waardoor de locatie na jaren van planvorming eindelijk vorm begint te krijgen. Het is bedacht als een prototype voor een blok met hoge dichtheid (FSI 4,5), met torens variërend in hoogte en uitstraling met een goede balans in rauwheid en elegantie. Het gebied voelt ondanks de hoge dichtheid prettig aan om rond te lopen. De architect is erin geslaagd om een levendig bouwblok neer te zetten met een industrieel karakter dat goed verwijst naar de geschiedenis van deze plek.
De inrichting van de binnentuin toont in elk detail het oude karakter van de scheepwerf en biedt een grote trap die dient als een tribune voor bijvoorbeeld een theatervoorstelling of gewoon om lekker te zitten. Een mooi detail vinden we dat je vanuit de binnentuin de pont kunt zien binnenkomen, door de gevel heen. We vinden het jammer dat er geen betaalbaar programma in het blok zit en van de duurzaamheidsprestaties waren we niet onder de indruk. We zijn erg verheugd om te zien dat aan de voorzijde een prachtige plintfunctie wordt gerealiseerd met ruimte voor ondernemers zoals PLLEK, die dit gebied eerder mede op de kaart heeft gezet.
Opdrachtgever: Eigen Haard
Architect: Team Paul de Vroom + Sputnik
In een nu nog door beton en asfalt gedomineerde omgeving naast station Sloterdijk is een woontoren verrezen met een 100 procent sociaal programma. Opvallend is dat de toren bestaat uit een stapeling van vijf contrasterende ‘woonloodsen’ vormgegeven met een stoere uitstraling, variërend in materiaal en kleur. Vooral de eerste woonloods vinden we mooi vormgegeven. Door het ontbreken van balkons en het gladde materiaalgebruik in enkele woonloodsen komt het gebouw voor ons gevoel iets te veel over als kantoorgebouw, waar de omgeving al bezaaid mee is. 
Met een lage EPC-norm van 0,15, een groene daktuin en een gevel met klimplanten is vorm gegeven aan de duurzaamheidsambities. Bovendien is de begane grond ingericht met broedplaatsen, betaalbare ateliers en werkplaatsen, waarmee de architect en opdrachtgever een mooie toevoeging aan het gebied hebben gegeven.
Opdrachtgever: Woonstichting Lieven de Key
Architect: Paul de Ruiter Architects
In de Delflandpleinbuurt in Nieuw-West zijn 500 betaalbare studio’s ontwikkeld voor internationale studenten met veel gemeenschappelijke voorzieningen. We zijn vooral te spreken over het gebruik van hoogwaardige materialen in de gevel zoals hout en keramiek, waardoor het gebouw een prettige warme uitstraling krijgt. De binnenruimtes voelen niet aan als studentenhuis, maar als een fijn hotel om in te verblijven, met veel gemeenschappelijke, hoogwaardige voorzieningen. Het gebouw heeft een U-vorm rondom een eenvoudige binnentuin.
Gezien de vele woningen is privacy ver te zoeken, maar dit hebben de architecten slim opgelost door de gevels van elke woning een aantal graden te draaien om inkijk te voorkomen. De meeste plattegronden zijn goed opgezet, maar de ontwerpkeuze om de gang ter plekke van de entreedeuren te verbreden ten koste van de kamergrootte roept vragen op, vooral omdat de gangen niet voor verblijf gebruikt (mogen) worden. Aan de Ringzijde heeft het gebouw zogenaamde suskasten en twee blinde gevels om het geluid buiten te houden, wat goed merkbaar is.
Zuiderkerkprijs 2021 gemaakt door Marijn Roos Lindgreen 
Ieder jaar wordt een andere kunstenaar gevraagd een werk te maken ten behoeve van de Zuiderkerkprijs. De vierentwintigste prijs is gemaakt door Marijn Roos Lindgreen en is op 8 december uitgereikt aan de architect en de opdrachtgever van het project Spaarndammerhart.
Marijn Roos Lindgreen (Amsterdam 1993) onderzoekt in haar praktijk verschillende aspecten van de architectonische ruimtelijke ervaring. Haar directe omgeving, literatuur en architectonische prototypen vormen de basis van dit onderzoek. Enkele van de thematische aspecten die op dit moment een rol spelen in het werk zijn ruimtebegrenzing en de flexibiliteit daarvan, de relativiteit van massa, en het creëren van fictie met behulp van ruimte. In de vorm van tekst of installatie reflecteert het werk op de functie die onze directe omgeving (huiselijk of stedelijk) vervult en stelt alternatieven voor. Naast haar artistieke praktijk is Roos Lindgreen werkzaam als bouwkundig ontwerper en tekenaar.
Het object dat ze voor de Zuiderkerkprijs heeft ontwikkeld, heeft een dubbele functie - het is zowel een prijsobject als een mal waarmee bouwstenen van was gemaakt kunnen worden. De mal drukt een belofte uit: hiermee kan een bouwsteen oneindig vermenigvuldigd worden. Het werk past in een reeks werken waar ze al enige tijd mee bezig is. Dit is een serie ruimtelijke installaties opgebouwd uit blokken paraffine was. De installaties verbeelden een architectuur die kan worden omgesmolten/omgevormd, en zo steeds weer tot iets nieuws kan worden opgebouwd zonder verlies van materiaal: een architectuur die constant in beweging blijft. Voor de prijs is ze op zoek gegaan naar bestaande ‘open stenen’ binnen de architectonische taal: stenen die openingen of holtes bevatten. Het afbakenen van ruimtes met behulp van blokken die zelf ook weer ruimtes bevatten vindt ze een interessant gegeven: er worden op verschillende schalen architectonische ruimtes gecreëerd, en tegelijkertijd ontstaat er geen harde grens. De wand blijft open; een suggestie van een scheiding. Ook het idee dat de mal zelf bijna een schaalmodel lijkt door deze openingen spreekt haar aan, zeker binnen de context van een architectuurprijs. De vorm van de uiteindelijke bouwsteen (en daarmee de mal) verwijst naar ‘breezeblocks’, stenen van cement met daarin decoratieve openingen. Deze worden meestal ingezet om sierwanden in interieur en tuinen op te bouwen: scheidingswanden zonder constructieve functie. In combinatie met het vluchtige materiaal - makkelijk om te smelten paraffine was - ontstaat een tijdelijke, niet-functionele, minimale ruimtelijke scheiding. Om te komen tot een definitieve vorm zoekt Lindgreen de mogelijkheden af door middel van studies in papier, karton en op de computer. Het uiteindelijke prijsobject is gemaakt van aluminium. Deze keuze voor materiaal komt voort uit het maakproces van de wassen blokken. Aluminium geleid warmte goed en de heet gegoten was koelt daardoor snel af. Door de was in- en uit te gieten, wordt zo geleidelijk een laag opgebouwd aan de binnenkant van de mal en ontstaat uiteindelijk een hol bouwblok dat uit de mal kan worden gehaald. (MRL en SL)
De jury van de Zuiderkerkprijs wordt gevormd door een jaarlijks wisselend team van drie deskundigen op het gebied van architectuur en stedelijke ontwikkeling. Dit jaar bestaat de jury uit: Michelle Provoost (Architectuurhistoricus bij CRIMSON Historians and Urbanists - voorzitter) (links) ; Volker Ulrich (Architect/partner bij VURB Architects - winnaar Zuider-kerkprijs 2020) (midden); Robbert Bovee (Programmamaker Ruimtelijke Stad bij Pakhuis de Zwijger, verslaglegger) (rechts).Uit alle opgeleverde woningbouwplannen die in dit boek zijn gedocumenteerd is een voorselectie gemaakt van tien projecten. Deze voorselectie die is gemaakt op basis van ingestuurd materiaal. De keuze is gemaakt door zes medewerkers van Grond en Ontwikkeling uit verschillende disciplines, waaronder de directeur Grond en Ontwikkeling Carolien Schippers. De jury heeft op een dag alle tien voorgeselecteerde projecten bezocht en een toelichting gekregen van de architect en de opdrachtgever en een of meerdere woningen bekeken. De jury werd ondersteund door Sabine Lebesque.