Omdat De Groene Speld dit jaar voor het eerst wordt uitgereikt en betekent het dat de prijs, evenals de selectieprocedure nog moet worden uitgevonden. Het begrip duurzaamheid is in de afgelopen jaren zo vaak genoemd, dat de term vrij interpretabel is geworden. De betekenis van duurzaamheid reikt van het cradle-to-cradle principe en klimaatneutraal bouwen tot aan dierbaarheid en sociale samenhang. Voor de aanmeldingen van de Groene Speld was het criterium vastgesteld op duurzaamheid in de bestaande en/of nieuwbouw, maar dit resulteerde alsnog in 52 zeer uiteenlopende inzendingen. Het was de taak van de jury om al deze projecten nader te bekijken en te categoriseren.

Tussen de inzendingen zaten zowel beginnende initiatieven als uitgevoerde projecten. De overweging is gemaakt of er een verdeling moest zijn tussen personen of instanties die werken aan het bewustmakingproces, de smaakmakers, en personen en instanties die juist zorgen dat een specifiek project ook echt tot uitvoering komt. Maar met het stuk voor stuk doorlopen van alle inzendingen werd de categorisering toegespitst op drie groepen;

Uit het totaal aan inzendingen is een shortlist van veertien projecten en initiatieven komen bovendrijven die volgens de jury opmerkelijk genoeg waren om in aanmerking te komen voor De Groene Speld.

In de categorie a, architectenbureaus, vielen op: het Conservatorium van Frits van Dongen, vanwege een vroege poging binnen een publiek gebouw duurzaamheid in de gevel op de agenda te zetten; de 14^de Montessorischool van Hazenberg Architecten i.s.m. Valtos architecten werd ook genoemd als een goed signaal om naast energiebesparende maatregelen het oude gebouw te gebruiken en op te toppen en in die zin het begrip duurzaamheid breed in te zetten; het moskeeverzamelgebouw Fusion van Architectenbureau Marlies Rohmer werd eveneens naast technische duurzame toepassingen vooral geprezen vanwege de poging sociaal-maatschappelijke duurzaamheid tot stand te brengen; Benthem Crouwel architekten hebben met de uitbreiding van de RAI, Elicium, een goede bijdrage geleverd om duurzaamheid bij dit soort kolossale complexen op de kaart te krijgen; Dedato is onder andere met bedrijfsverzamelgebouw Zuyderzee bezig met het zoeken van nieuwe wegen om betaalbaar, esthetisch en duurzaam te bouwen; en Paul de Ruijter heeft met de bouw van zijn bureau aan de Valschermkade al veel langer bestaande aandacht voor duurzaamheid weten vorm te geven.

Maar in deze categorie is de nominatie vergeven aan HVDN Architecten die zijn aangemeld met het project Het 4e Gymnasium. HVDN Architecten heeft met het bouwen van het 4e Gymnasium - overigens mede door het als zodanig geformuleerde programma van eisen - het tijdelijk bouwen weer actueel gemaakt. Het gebouw is verplaatsbaar en heeft een flexibele indeling, waardoor de units en ook de losse bouwmaterialen weer kunnen worden hergebruikt. Zo spelen de architecten in op de steeds sneller veranderende maatschappij. Daarnaast is het inspirerend hoe een aanvankelijk traditioneel architectenbureau zichzelf opnieuw uitvindt en de focus legt op duurzaamheid. Het architectenbureau organiseert onder andere thema-avonden over het onderwerp, waarmee het bijdraagt aan de cultuuromslag die ook binnen de beroepsgroep zelf voor een groot deel nog moet worden gemaakt.

In de tweede categorie van organisaties of specifiek personen binnen grotere organisaties is in positieve zin gesproken over de stadsdelen Oost/Watergraafsmeer, Westerpark en Amsterdam-Centrum, omdat binnen deze ambtelijke organisaties door een aantal mensen actief aandacht wordt besteed aan het thema duurzaamheid en gezocht wordt naar wegen om projecten te realiseren, zoals zon- en windenergie op daken, binnen de soms starre regelgeving.

Het project Casa 400, gerealiseerd in opdracht van de gelijknamige stichting toont de moed van een ondernemende partij die een verouderd zalenverhuurgebouw omtovert tot een eigentijds hotel met vergaande energiebeperkende maatregelen.

En ondanks dat de jury meent dat het inmiddels de vanzelfsprekende taak zou moeten zijn van corporaties om hun bestaande bezit duurzaam te onderhouden en te renoveren, is een van de eerste initiatieven in deze richting zeker noemenswaardig. Het betreft het project Nova Zembla, waarbij woningcorporatie De Key laat zien dat een gebouw uit 1915 met energielabel D omgebouwd kan worden naar een met energielabel A+. Het project heeft een voorbeeldfunctie en kan ook andere partijen stimuleren.

Binnen de categorie organisaties heeft de jury besloten de nominatie te laten gaan naar Frans Horst, projectmanager bij woningcorporatie Eigen Haard van het momenteel in uitvoering zijnde project De Koningsvrouwen van Landlust. Zijn inzet is geweest om een renovatieproject naar een hoger niveau te brengen door in te zetten op een maximale klimaatneutraliteit met behoud van het monumentale karakter van het verouderde complex uit 1936. Dit is onder meer gelukt door het toepassen van binnenisolatie (box-in-box principe) en het samenvoegen van woningen in samenspraak met de voornamelijk allochtone bewoners. De proefopstelling is inmiddels in aanbouw, de grootschalig renovatie start in het voorjaar van 2010.

In de categorie individuen is een oudgediende als Pauline Westendorp met haar GeWoonboot bij de NDSM-werf niet onopgemerkt gebleven. Zonder uit koers te raken heeft Westendorp het thema energiezuinig en zelfs autarkisch wonen al jaren geleden op de agenda gezet, waarbij de relatie met woningstichting De Key het project in de realiteit bracht. Ook Pieter Wijnen, partner van architectenbureau FARO heeft in zijn eigen woonhuizen op het Steigereiland te IJburg (Woonhuis 1.0 en 2.0) een onuitputtelijke energie gestoken om de huizen binnen alle technische mogelijkheden zo klimaatneutraal mogelijk te maken, waarbij de architectuur niet uit het oog is verloren.

Een derde nominatie is echter vergeven aan Daniel Hˆwekamp voor zijn Biologisch Appartement. De bovenste woning van de Da Costakade 31 is geheel volgens het cradle-to-cradle principe gerenoveerd en past binnen het concept van ‘Urban Bio Logic’: een gezonde, milieuvriendelijke leefomgeving binnen een cultureel hoogwaardige stedelijke dichtheid. Daarnaast organiseerde hij afgelopen jaar een klimaattafel, waarbij verschillende partijen de intentie hebben uitgesproken om diverse verbouwprojecten biologisch te verbouwen. Met deze nominatie spreken de juryleden hun waardering uit naar de ‘gewone man’ die met een relatief klein project de wereld in beweging zet.

Met de derde nominatie is het zeker niet toevallig dat de jury twee van de drie genomineerden heeft geselecteerd uit degenen die zich bezig houden met bestaande bouw. Het energetisch aanpassen van de bestaande gebouwenvoorraad aan de nieuwe energie- en milieueisen zal verreweg de grootste van de noodzakelijke besparing opleveren. Die voorraad is vele malen groter dan dat wat er de komende decennia nog gebouwd zal gaan worden.

De uiteindelijke winnaar van de Groene Speld is Frans Horst geworden, omdat hij binnen Eigen Haard bij het onder handen nemen van de Koningsvrouwen van Landlust geen enkele kans onbenut heeft gelaten om duurzaamheid- en energiedoelstellingen te realiseren en het daadwerkelijk tot de uitvoeringsfase heeft weten te brengen. De jury merkt op dat de term duurzaamheid wel vaak wordt gebruikt, maar dat betekent niet dat er ook iets mee gedaan wordt. Als persoon heeft Frans Horst een verschil gemaakt binnen zijn organisatie, omdat door zijn niet aflatende betrokkenheid doelstellingen niet bij mooie ideeÎn op papier zijn gebleven.