De Geurt Brinkgreve Bokaal is een onderscheiding die de gemeente Amsterdam jaarlijks toekent aan het beste initiatief op het gebied van herontwikkeling of renovatie in de bestaande (woning)voorraad, waardoor een gebouw door hergebruik ‘teruggegeven’ wordt aan de stad en de buurt. De prijs is bovendien nadrukkelijk bedoeld voor een (woon)gebouw dat door de ingreep een meerwaarde of een impuls geeft aan de buurt. Bij de prijs van dit jaar gaat het om gebouwen die zijn opgeleverd tussen 1 augustus 2007 en 1 augustus 2008.
In totaal zijn in 2008 negentien inzendingen ingediend, waarvan acht in de categorie woningen en elf gebouwen met andere functies. De jury heeft uit deze inzendingen er 7 geselecteerd die alle zijn bezocht en die de kwaliteiten hebben die gelden als voornaamste criteria voor de toekenning van de bokaal.
Die criteria zijn:
- de creativiteit waarmee de transformatie is uitgevoerd (architectonisch, bouwtechnisch, programmatisch en qua inpassing in de buurt);
- de maatschappelijke waarde en de uitstraling van het hergebruikte gebouw voor de omgeving waarin het staat;
- het proces van totstandkoming (samenwerking, inbreng van nieuwe gebruikers en overleg met buurtbewoners; risico’s die de initiatiefnemers durven te nemen);
- duurzaamheid en aanpasbaarheid van het gebouw(encomplex).
Bijzondere aandacht kreeg de vraag die de jury zich stelde: wat zou Geurt Brinkgreve hier zelf van hebben gevonden. Brinkgreve was een pionier op het terrein van herstel en hergebruik van oude gebouwen die dreigden te verkrotten of met sloop werden bedreigd.
Maar hij was bovenal ook een man die strijdbaar en liefdevol opkwam voor de kwaliteit van gebouwen en gebieden in de stad en voor de leefbaarheid en sociale samenhang van de buurten in onze stad. Die inzet en kwaliteit vinden wij terug in de drie projecten die wij als jury uiteindelijk hebben genomineerd voor de Geurt Brinkgreve Bokaal 2008.
Bij de bezoeken die wij brachten aan de zeven geselecteerde projecten, willen wij twee kanttekeningen maken. Ten eerste namen wij af en toe met verbazing kennis van de vergaande bemoeizucht, maar ook de willekeur die de Dienst Monumentenzorg tentoonspreidt bij het beoordelen van inventieve plannen van initiatiefnemers en architecten. Zo wordt dubbel glas in het ene project niet toegestaan, terwijl dit een paar honderd meter verderop in een ander project wel wordt toegestaan. De strijd tussen rekkelijken en preciezen is kennelijk nog volop gaande binnen de Dienst. Wij zouden ervoor willen pleiten om de nadruk te leggen op de kwaliteit en het comfort die nodig zijn voor een goed hergebruik van een oud gebouw en niet alleen het primaat te leggen bij gedetailleerde voorschriften voor stijlkenmerken.
Een tweede kanttekening is dat de hergebruikprojecten soms wel erg veel tijd in beslag namen. Dat komt meestal niet, zoals sommigen menen, door het overleg met omwonenden en de buurt, maar door de trage procedures bij de overheid. Een meer pro-actieve en ondersteunende rol van de overheid voor hergebruikprojecten is gerechtvaardigd, omdat de meeste projecten een bijdrage leveren aan de kwaliteit en de leefbaarheid van de buurten waarin ze worden gerealiseerd.
En dan nu terug naar de projecten zelf. De jury heeft drie projecten genomineerd die in aanmerking kwamen voor de Geurt Brinkgreve Bokaal. Deze projecten zijn:
Kerkstraat 342, de voormalige Immanuëlkerk
Opdrachtgever: TTY Internet Solutions
Ontwerp: Moes & de Meyere en Snoeks Architecten
Bij Kerkstraat 342 is sprake van een gedurfd initiatief van een ondernemer en twee creatieve architecten die de prachtige open ruimte van het middenschip en diverse stijlelementen van de Immanuëlkerk geheel intact hebben gelaten. De werkplekken zijn aan weerszijden van de centrale ruimte gesitueerd en de gekalligrafeerde lijst langs de galerij, de glazen koepel in het middenschap en de houten vloer zijn zorgvuldig gehandhaafd. De gehele verbouwing is in nauw overleg met de omwonenden uitgevoerd en het voormalige, nogal gesloten kerkgebouw is naar de Kerkstraat transparanter gemaakt, waardoor het ook een aanwinst is voor de buurt.
Smart Project Space
Opdrachtgever: Stichting SMART Estate
Ontwerp: Peter Sas Architecten
De tweede nominatie kent de jury toe aan Smart Project Space, het voormalige Pathologisch Anatomisch Laboratorium op de noordwesthoek van het W.G.-terrein in stadsdeel Oud-West. De opdrachtgever heeft met de nodige creativiteit en volharding de middelen bijeengebracht en architect Peter Sas heeft met inventiviteit en zorgvuldigheid de oorspronkelijke heldere structuur van het gebouw en van de diverse ruimten weer teruggebracht. De voormalige collegezaal is omgetoverd tot een prachtige theaterzaal met een verrijdbare vloer. Het gebouw was in vele hokjes en kantoortjes opgesplitst. Deze aanpassingen aan het oorspronkelijke gebouw zijn teniet gedaan en er zijn tentoonstellingsruimten, studio’s en filmzalen voor de nieuwe gebruikers (dansers, musici, filmmakers en theatergezelschappen) en bezoekers voor teruggekomen. In overleg met de buurt is besloten een ondersteunende horecavoorziening met een buitenterras op de eerste verdieping te creëren die ook door bewoners uit de buurt kunnen worden benut.
De Kauwgomballenfabriek
Opdrachtgever: Lingotto Vastgoed
Een derde nominatie is voor De Kauwgomballenfabriek, gevestigd in het voormalige complex van Maple Leaf aan de Spaklerweg in Overamstel. Het complex bestaat uit vier fabrieksgebouwen die ieder een eigen karakter hebben. Het is in 2006 verworven door Lingotto Vastgoed, een ondernemer die met een gefaseerde en goed doordachte ontwikkeling van dit fabriekscomplex een trekker heeft gemaakt voor het gehele gebied. De structuur en bouwwijze van de vier gebouwen zijn in overleg met Jinx architecten zoveel mogelijk gehandhaafd. Betonconstructies en bakstenen gebouwen met hoge open ruimten, waarvan sommige nog sheddaken hebben, bieden plaats aan een mix van startende en gevestigde bedrijven. De plinten van de fabrieksgebouwen zijn opengewerkt en soms teruggelegd om parkeerruimte ter scheppen. De huurprijzen per vierkante meter verschillen binnen de verschillende gebouwen aanzienlijk en zijn afhankelijk van de ligging. De nadruk ligt op ondernemers in de creatieve sector, zowel commercieel als niet-commercieel. Een aantal grotere ruimten zijn via de Broedplaatsenregeling van de gemeente Amsterdam ingericht als studio’s voor podiumkunstenaars (theater, dans en muziek); in kleinere studio’s werken beeldende kunstenaars. Het beheer van de gebouwen wordt door Lingotto zelf zorgvuldig geregeld.
Een eervolle vermelding wordt door de jury gegeven aan
Gerrit van der Veen College
Opdrachtgever: Stichting Amarantis
Ontwerp: Architectenbureau J. Van Stigt
De hergebruikopgave bij het Gerrit van der Veen College was niet om het gebouw een nieuwe functie te geven, maar de onderwijsfunctie in het geliefde schoolgebouw moest juist worden behouden. Het aantal leerlingen was gegroeid van 400 naar meer dan 700 en die groei moest worden geaccommodeerd in een historisch monumentaal gebouw uit 1928 dat qua bouwvolume en exterieur ongewijzigd diende te blijven. Bovendien stond het stadsdeel geen nieuwe bebouwing op de locatie toe. Architectenbureau J. van Stigt is er voorbeeldig in geslaagd om binnen het bestaande bouwvolume het aantal klaslokalen fors uit te breiden door de ruimten onder de kap te benutten en in het souterrain ook nieuwe lokalen te creëren. De aula is nu geschikt voor dubbel gebruik (toneel, muziek en kantine). De gehele verbouwing is bovendien uitgevoerd terwijl de school normaal kon blijven functioneren.
Zowel de voormalige Immanuëlkerk als het Gerrit van der Veen College getuigen van een grote creativiteit om gebouwen te behouden die voor de kwaliteit en leefbaarheid van de stad van groot belang zijn.
De winnaar
Alle oordelen tegen elkaar afwegend, was de jury unaniem van mening dat de Geurt Brinkgreve Bokaal 2008 moet worden toegekend aan De Kauwgomballenfabriek op grond van de volgende overwegingen:
- Het gaat om een project waar de ondernemer een aanmerkelijk risico heeft genomen;
- De schaal van de ingreep is aanzienlijk (17.000 m2). Mede daardoor heeft hergebruik van het complex ook een katalyserend effect op de gehele omgeving;
- De stad als geheel krijgt er een grote broedplaats voor creatieve industrie bij op een plek waar zonder dit initiatief leegstand of marginaal gebruik zeer waarschijnlijk zou zijn opgetreden.
De jury voor de Geurt Brinkgreve Bokaal 2008 bestond uit: Eisse Kalk (voorzitter van de jury) directeur van Agora Europa en coördinator van de campagne Nieuw Leven voor Oude Gebouwen; Marloes van Haaren, architect en supervisor van de Gordel 20-40 en de negentiende-eeuwse wijken; Emile Spek, directeur projectontwikkeling Ymere en winnaar van de Geurt Brinkgreve Bokaal 2007 met de Timorschool in stadsdeel Zeeburg.