Op 4 oktober 2014 werd in het Montessori Kind Centrum op het Zeeburgereiland de vierde Zelfbouwmarkt georganiseerd door de gemeente Amsterdam. Op de kavelmarkt werden zelfbouwlocaties aangeboden door zowel de gemeente Amsterdam als de gemeente Zaanstad, enkele corporaties (De Alliantie en De Key) en een ontwikkelaar (Blauwhoed).

Er werden kavels aangeboden voor individuele zelfbouw en voor bouwgroepen. Het aanbod voor bouwgroepen betrof zowel nieuwbouwkavels als bestaand vastgoed.

De belangstelling voor zelfbouw is het afgelopen jaar weer toegenomen. De vierde zelfbouwmarkt trok ongeveer 750 bezoekers, een aantal dat hoger is dan voorgaande jaren. De toegenomen belangstelling bleek ook uit de rij die ontstond voor het individuele kavelaanbod, de media aandacht en het aantal individuele zelfbouwkavels waarvoor tijdens de zelfbouwmarkt een optieovereenkomst gesloten is. Voor 79 van de 117 nieuwe kavels die op de Zelfbouwmarkt werden aangeboden zijn optieovereenkomsten gesloten. Ook zijn 36 huishoudens voor het nieuwe aanbod op de reservelijst geplaatst. Voor het bouwen met een bouwgroep is de interesse het afgelopen jaar eveneens toegenomen. In totaal werden in 2014 een bestaand pand en elf kavels voor nieuwbouw aangeboden. Hier kunnen ruim tweehonderd woningen op en in worden gerealiseerd.

In 2014 heeft de gemeente een Inspiratieboek Zelfbouw (http://www. amsterdam.nl/) uitgebracht met daarin ontwerpen voor kavels van het type ‘naast elkaar in een rij’. Het inspiratieboek geeft particulieren een beeld van de mogelijkheden en de kosten. Uiteindelijk belandden er ruim zestig ontwerpen van bijna dertig architecten/bouwers in het boek.

Opgeleverde woningen 2014

Dit jaar is een groot deel van de kavels die zijn aangeboden op de Zelfbouwmarkt in oktober 2011 opgeleverd. Het gaat om de locaties Zeeburgereiland, Buiksloterham en Droomzone ’s Gravendijk. Ook zijn op een aantal locaties uit 2012 al woningen opgeleverd, zoals Het Terpje in Nieuw-West. Een aantal van deze woningen is in dit Projectenboek opgenomen. Met deze gebouwde resultaten wordt zichtbaar welke architectuur en woningtypologieën ontstaan op de verschillende zelfbouwlocaties in de stad.
Architectuur en omgeving zijn van invloed op elkaar, de locale context is van invloed op het ontwerp. Geldt dat ook voor zelfbouwkavels die verspreid over de stad aangeboden worden? Of is het vooral de wens van de opdrachtgever die de vormgeving van de woning bepaalt? En welke rol spelen de aan de kavels verbonden regels? Regels belemmeren, maar dagen tegelijkertijd uit om de grenzen van het toegestane op te zoeken. Zo zijn sommige stedenbouwkundige plannen zo gemaakt dat ze uitdagen tot typologische vernieuwing. Dat heeft eerder geleid tot vernieuwende laagbouw typologieën op Borneo Sporenburg in het Oostelijk Havengebied. Op IJburg Haveneiland heeft dit geleid tot onorthodox gecomponeerde bouwblokken met inventieve schakelingen van eengezinswoningen en appartementen.
Bij zelfbouw bepaalt de particuliere opdrachtgever het woningtype. Leidt dit ook tot onverwachte woningtypen en architectuur? Of is het krijgen van vrijheden in het ontwerp van de eigen woning iets waar de particulier niet aan gewend is en baseren de meeste zelfbouwers hun ideale woning op wat ze kennen uit de bestaande bouw of de gestandaardiseerde nieuwbouw? In de praktijk blijkt dat zelfbouw zeker leidt tot nieuwe typologieën. In Zuidoost wordt een bioscoopwoning gebouwd, in Buiksloterham een huis op palen. Hier is een uitgesproken wens van de opdrachtgevers vertaald in een specifiek woningontwerp. Maar welke rol spelen ‘regels’ en ‘omgeving’ eigenlijk bij het ontwerp van een woning op een zelfbouwkavel?

Naast elkaar en toch heel verschillend
In 2011 werden kavels aangeboden met een vergelijkbaar kaveltype ‘aaneengesloten in een rij’ op twee locaties: Zeeburgereiland en Buiksloterham. De omgeving en prijsniveaus op deze locaties verschillen nogal. Dat geldt ook, zij het in mindere mate, voor de kavelregels. De kavels op het Zeeburgereiland liggen aan de rand van het eiland met zicht op het Buiten-IJ. Op het moment dat de kavels aangeboden werden stond er nog nauwelijks bebouwing in de buurt, alleen drie silo’s van de voormalige rioolzuivering. De bouw van het Montessori Kind Centrum was gepland. Er mag op de kavels op het Zeeburgereiland tot vier lagen gebouwd worden. Aan de voorzijde dient voor minimaal 60% in de rooilijn gebouwd te worden. Binnen het toegestane bouwvolume is de positie van de achtergevel vrij te bepalen. Het is mogelijk twee woningen op één kavel te bouwen.

De kavels in Buiksloterham, aan de Bosrankstraat, liggen in een gebied waar nu voornamelijk industriële bedrijfsgebouwen staan. Hier mag tot maximaal 15 meter hoog gebouwd worden. De achter- en tevens noordzijde van de kavels grenst aan een bouwmarkt. Het gedeelte van het kavel waar het bouwvolume gerealiseerd mag worden ligt vrij dicht tegen de bouwmarkt aan waardoor er aan de zuidzijde van het kavel ruimte overblijft voor een tuin. Hier is bouwen in de rooilijn niet verplicht. Het is mogelijk tot twee woningen te bouwen op een kavel, ook is het mogelijk twee kavels samen te voegen. Het is verplicht 20% van het bouwvolume als werkruimte te realiseren.

Leiden deze verschillende condities nu tot andere plattegronden? Leidt het bouwen in een wat ruige, omgeving als Buiksloterham tot introverte woningen? En wordt er in Buiksloterham gebruik gemaakt van de mogelijkheid om niet strak de rooilijn te volgen?

Zoals een zelfbouwer zelf op de door bewoners opgezette site www. bsh5.nl beschrijft: ‘Als je op een bedrijventerrein gaat wonen is er weinig direct herkenbare ‘locatiekwaliteit’. Van het uitzicht moet je het niet hebben: je moet het hebben van de binnenkant.’

De woningen aan de Bosrankstraat hebben inderdaad vooral veel interne ruimtelijke kwaliteit. Bijvoorbeeld door hoge verdiepingen, vides en bijzondere trappen. De verblijfsruimten, terrassen en grote gevelopeningen liggen vooral aan de zuidzijde. Dit komt niet alleen voort uit de wens het zicht op de bouwmarkt te minimaliseren, maar is ook energetisch verstandig. De ruimtes aan de noord- en bouwmarktzijde krijgen kwaliteit door bijzondere daglichtvoorzieningen of vides. Overigens situeren de meeste zelfbouwers de leefruimten (keuken, woonkamer) op de eerste verdieping. Vanwege de lage omliggende bedrijfsbebouwing is vanaf de eerste verdieping nog wel vrij zicht. Het vrijlaten van de positie van de straatgevel geeft een afwisselend straatbeeld met verschillende volumes. De bewoners zijn ook betrokken bij het ontwerp van de Bosrankstraat. Ook het ontwerp voor de straat speelt weer in op de verschillende kavelbreedtes in de straat en de wijze waarop de bewoners hun parkeergelegenheid op eigen terrein wensen te realiseren. Met hun invloed op het ontwerp van de straat dragen de zelfbouwers zelf bij aan een beter uitzicht. Maar ze compenseren de op dit moment beperkte kwaliteit van de omgeving vooral in een extra ruimtelijke woning.

Bij de woningen op het Zeeburgereiland wordt veel meer dan in de Bosrankstraat de totale bouwenvelop benut voor bouwvolume. Zowel aan voor- als achterzijde staan de woningen strak in het gelid. Van buiten af blijken de individuele woonwensen vooral uit de verschillende materialen, architectuurstijlen en kleuren. Binnen deze vrijwel uniforme buitencontour van de woningen ontstaat wel weer variatie. Die wordt vooral zichtbaar in de vorm van verschillende trappartijen en dakterrassen. Op het Zeeburgereiland wordt meer gebruik gemaakt van de mogelijkheid om woningen te splitsen: als beneden bovenwoning of als woning voor een gezin met daarbij een apart verhuurbare woning of een appartement voor een volwassen kind of ander familielid. Net als in de Bosrankstraat worden hier veel bedrijfsruimten gerealiseerd ondanks dat het hier, in tegenstelling tot bij Buiksloterham, niet verplicht is. Er is geen opvallend verschil tussen voor of achtergevel qua grootte van de gevelopeningen. Vergeleken met Buiksloterham blijkt het (bestaande) uitzicht toch een doorslaggevender factor bij het bepalen van de hoeveelheid gevelopeningen dan energetische overwegingen. Net zoals de prijs van het kavel vermoedelijk van grotere invloed is op de ruimte om te experimenteren met andere, kleinere, bouwvolumes, dan regels die bepalen dat er in de rooilijn gebouwd dient te worden. Of dit werkelijk zo is,vraagt een meer diepgravende analyse en een gesprek met de betrokken zelfbouwers. Bovendien zullen de stedenbouwkundige effecten van een rooilijnvrije straat pas zichtbaar zijn als alle kavels in de straat zijn opgeleverd.

Zelfbouw de komende jaren

Uit de gebouwde resultaten en de projecten die nog in ontwikkeling zijn, blijkt dat zelfbouw leidt tot een gevarieerd woningaanbod. Dat zal volgend jaar nog duidelijker worden. Dan zullen nog een paar bouwgroepprojecten worden opgeleverd. Eind 2013 en in 2014 is gestart met de bouw op een aantal kavels in Blok 0 (Houthaven) en de collectieve projecten in Amstelkwartier en Buiksloterham. Ook de verbouwing van de school in de Elisabeth Wolffstraat is naar verwachting in 2015 klaar. Met het aanbieden van zelfbouwkavels bedient de gemeente een meer dan marginale woningvraag. Uit de belangstelling voor de Zelfbouwmarkt 2014 blijkt dat er een steeds grotere groep particulieren interesse heeft in een vorm van zelfbouw. Dit wordt bevestigd door de resultaten van het onderzoek van O&S Wonen in de regio Amsterdam uit 2013. Hieruit blijkt dat in Amsterdam 17% van de verhuisgeneigden zeker is geïnteresseerd in een vorm van zelfbouw en nog eens 33% misschien. Dit is samen ongeveer de helft van de verhuisgeneigden. Het onderzoek bevestigt tevens dat de Amsterdamse woningmarkt gebaat is bij diversiteit in locaties en kaveltypen, zodat zelfbouw in verschillende vormen kan worden aangeboden en daarmee geschikt is voor een breed scala aan doelgroepen en behoeftes.

Zie verder:

http://www.amsterdam.nl/wonen-leefomgeving/bouwen-verbouwen/zelfbouw/ http://www.amsterdam.nl/wonen-leefomgeving/bouwen-verbouwen/zelfbouw/laat-inspireren/verhalen/soort-hooischuur/